Page Text
________________
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्ड:-३ त्रयी"[वैजयन्तीकोष ४३७९॥] इति । स गतौ (भ्वा.-प.अ.), मध्योऽयम् । "तोक्मो हरितो यवोऽभ्युषः"[ ]इति वोपालिताद् पचाद्यच् । द्वे कीसरीति ख्यातायाः ॥
हुस्वमध्योऽपि । २ अभ्युष्यते पच्यते अभ्योषः । 'उष दाहे'
अथ पिष्टकः (भ्वा.प.से.), 'पुगन्तलघूपधस्य च'७।३।८६ ॥ इति गुणः । ३ पूपोऽपूपः
पोलति वर्धते पौलिः ।"पुल महत्त्वे(भ्वा.प.से.), इगुपधत्वात् १ पिष्टस्य विकारः पिष्टकः । 'पिष्टाच्च'४।३।१४७॥ कः। 'पुल सङ्घाते'( ) वा, घबर्थे कः पुलः, ततस्तेन निर्वृत्तमित्यर्थे "संज्ञायां कन्'४।३।१४८॥ इति कन् । २ पिष्टं तण्डुलादिचूर्णं
सुतङ्गमादित्वादिज्, 'तद्धितेष्वचामादेः'७२।१-१७॥ इति वृद्धिः। पुनाति पूपः । 'पूज् पवने '(त्र्या.उ.से.) 'नीपादयश्च'(कात- त्रीणि मण्डकस्य । 'पातला मांडा, पातली रोटी' बोणा-२११६)इति पः, स च कित् । यद्वा पूयते पुपः पंक्ली.। इत्यादिभाषा। सूक्ष्मोऽयम्, यदाह मदनपाल:'पूयी विशरणे'(भ्वा.आ.से.), 'नीपादयश्च'(कात-न्त्रोणा
(कुकूलकपरभ्राष्ट्रकट्वागारविपाचिताः) । १० २।११६)इति पः, 'वलि लोप:'६।१।६६॥ इति यलोपः। ३
मण्डकाद्या यथापूर्वं गुरवो बृंहणा मताः ॥१॥ आप उप्यन्तेऽत्रेति अपूपः । अपशब्दे उपपदे वपेर्घबर्थे कः,
मण्डको विश्रुर्त : सूक्ष्म: कर्प(कर्पू) रादिषु पाचितः । यजादित्वात् सम्प्रसारणम्, 'अन्येषामपि-'६।३।१३७॥ इति दीर्घः।
स एव किञ्चित्स्थूलस्तु बुधैः पूपलिका मता ॥२॥
अङ्गारकर्कटी सैव विज्ञेयाङ्गारपाचिता ।" अश्नुत इति वा अपूपः । अश भोजने'(व्या.प.से.) अश ऊपः
[मदनपालनिघण्टुः, धान्यकृतान्नादिवर्गः-११, शो-५०-५२, पृ. पश्च'(हैमोणा-३१२)इत्यूपः। "अद्भिरुप्यते''[] इति नैरुक्ताः।
२४१] इति । पूलिकाद्याः पञ्च स्थूलमण्डकपर्यायाः, स्थूलरोटी त्रीणि 'पूडा' इति ख्यातस्य । "पारिशाल:" [शेषनाममाला
इत्यादिभाषा । अभ्यूषाद्यास्त्रयः सूक्ष्ममण्डकपर्यायाः, 'पातली ३९६॥] इति शैषिकम् ॥
रोटी, पातला भाण्डा' इत्यादिभाषा । पथ्यापथ्यकारोऽपि तथैवपूलिका तु पोलिकापोलिपूपिकाः ॥३९८॥ "स्यमण्डका मण्डलिनः कर्परादिषु पाचिताः । ५० पूंपली
महान्तो विश्रुताः सूक्ष्मा लघवो लम्बकाश्च ते ॥२॥ १ पूलति संहतीभवति पूलिका, षष्ठस्वरादिः। 'पूल
किञ्चित्स्थूला भवेयुश्च तेभ्यः पूपलिकाः स्मृताः । २० सङ्घाते'(भ्वा.प.से.), ण्वुल्, 'प्रत्ययस्थात्-'७।३।४४॥इती
सैवाङ्गारेषु संपक्वा वेज्ञेयाङ्गरकर्कटी ॥३॥''[ ]इति। त्वम्। २ पोलति वर्धते पोलिका । 'पुल महत्त्वे'(भ्वा.प.से.),
अङ्गारकर्कटीशब्दो 'रोटओ' इति प्रसिद्धस्य भाषा ॥ ण्वुल्, 'पुगन्तलघूपधसस्य'७।३।८६॥ इति गुणः, 'प्रत्यय
निष्ठानं तु तेमनं स्यात् स्थात्- '७।३ १४४॥ इतीत्वम् । ३ पोल्यते वय॑ते पोलिः। 'पुल
१निरन्तरं स्थीयतेऽत्र भोक्त्रेति निष्ठानम् । अधिकरणे
ल्युट । २ तिम्यते आर्दीक्रियतेऽन्नमनेनेति तेमनम् । 'तिम महत्त्वे'(भ्वा.प.से.), 'इन् सर्वधातुभ्य:'(उणा-५५७) । कृदिकारात्-'(गणसू-४।१।४५ ॥)इति ङीषि पोली । ४ हुस्व: पूपः
ष्टिम आर्दीभावे'(दि.प.से.), करणे ल्युट् । द्वे तेमनस्य ।
'सालणउं' इति भाषा ॥ पूपिका । हूस्वार्थे कपि 'केऽण:'७।४।१३ ॥ इति हूस्वत्वम्
करम्भो दधिसक्तवः ॥३९९॥ ६० ॥३९८॥६ पूयते पूपली । बाहुलकात् कलचि पृषोदरादित्वात् ।
१ केन जलेन रभति (रभते) शब्दायते करम्भः । अग्रेतनात् किञ्चित् स्थूलेयम्। पञ्च पूलिकायाः। रोटीति भाषा॥
_ 'रभ शब्द '(भ्वा.आ.अ.), पचाद्यच्, 'रभेरशब्लिटो:'७३। अथेषत्पक्वे स्युरभ्यूषाभ्योषपौलंयः । इति नम । केन जलेन रभ्यते मील्यते वा । कर्मणि घञ्।
१ ईषत्पक्वम् ईषद्भष्टम्, तत्र । अभ्यूष्यते अभिमुखं करोति तप्तिमिति वा । 'ककलेरम्भ:'(हैमोणा-३३६)इत्यम्भः। दह्यते अभ्यूषः । 'उष दाहे'(भ्वा.प.से.), घबर्थे कः, नैरुक्तो करम्ब इति, "बकारोपधस्तु मिश्रमात्रवचनः"["]इति सुभूतिः। दीर्घः । 'ऊष रुजायाम्'(भ्वा.प.से.)इत्यतो वा कः, षष्ठस्वर- २'षच समवाये'(भ्वा.उ.से.), 'सितनिगमि-'(उणा-६९)इति १.१.२.४ नास्ति ॥२. 'लोपो व्योर्वलि'६।१।६६ ॥ इत्यष्टाध्याय्याम् ॥ ३. 'इत्यूः' इति ३॥ ४. द्र. स्वोपज्ञटीका ३।३९८ ॥, पृ.९२ ॥५. 'पारिशोलः' इति शेषनाममालासवोपज्ञटीकयोः ॥६.'द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, वैश्यवर्गः, श्री-६२०, पृ.७०९ ॥, रामाश्रमी २९४७॥, पृ.४२२॥७.'च' इति १.३ नास्ति । ८. पोलिः' इति १॥९.'-पधात्' इति १.३॥१०. इति' इति १॥११. कोष्ठान्तर्गतपाठस्थाने मदनपालनिघण्टौ "विकोलकर्कटद्राक्षाकण्टकारिविपाचितः" इति दृश्यते, मदनपालनिघण्टुः, पृ.२४१ ॥ १२. 'सूचितः' इति मदनपालनिघण्टौ ॥ १३. 'रोटो' इति ३ ॥ १४. '--णो' इति ३, '-णौ' इति ४॥ १५. तुलनीयोऽमरकोषः २९४८॥१६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, वैश्यवर्गः, श्री-६२१, पृ.७१२॥१७. क्षीरतरङ्गिण्यादौ शब्दार्थकरभधातुर्न दृश्यते ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |