Page Text
________________
१६८-१७४]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता निपातः । २ हरति दैत्यप्राणान् हरिः। 'हब हरणे'(भ्वा.उ.अ.), "प्राचीनाग्राः कुशास्तस्य पृथिव्यां विश्रुता मुने। ३० 'अच इ:'(उणा-५७८)इति इः, 'सार्वधातुकार्धधातुकयोः'
प्राचीनबर्हिरभवत् ख्यातो भुवि महाबलः ॥१॥" ७।३८४॥ इति गुणः । ३ दुःखेन च्यवनं पतनमस्य दुश्च्यवनः । श्च्यवन नुनिना एकदा जितत्वात्, दुःसहश्चयवनोऽस्येति वा,
[विष्णुपुराणम् , प्रथमभागः, प्रथमांशः, अध्या:-१४, शो-४] दुःसहं च्यवते परदारेषु रेत इति वा। 'च्युङ य(ज्य)ङ प्रर्ड इति । १० युद्धे पुरुनाम्ना दैत्येन आहूत इति पुरुहूतः । 'ह्वेब प्लुङ् गतौँ'(भ्वा.आ.से.), 'चलनशब्दार्थादकर्मकाच्च' आह्वाने (भ्वा.उ.अ), 'निष्ठा'३२।१०२॥ इति क्तः, संप्रसारणम्, ३।२।१४८॥इति युच् इति । "दुःखेन च्यवते रणाद् वा' इति 'हल:'६४।२॥ इति दीर्घः । "पुरु प्रचुरं (ह्तं यज्ञेष्वाह्वानमप्रादिसमास:"[अम.क्षीर.११॥४४॥]इति तु स्वामी । ४ स्येति) पुरुहूतः"[अम.क्षीर.११४१॥] इति तु स्वामी । ११
अच्युतस्याग्रजः अच्युताग्रजः। ५ वज्रमस्यास्ति वज्री । 'अत वसनि रत्नानि बहून्यस्य सन्तीति वासवः । ज्योत्स्नादित्वादण्। १० इनिठनौ'५।२।११५ ॥ इतीनिः । ६ वेवेष्टि विट्, 'विष्लू "वसोरपत्यं वासवः"[अम.क्षीर.११४२॥] । तस्यापत्यम्' व्याप्तौ'(जु.उ.अ.), क्विप, विट् व्यापकमोजोऽस्य विडोजाः
४।१९२॥ इत्यण, 'ओर्गुण:'६४।१४६॥, 'एचोऽयवायावः' (विडोजाः), पृषोदरादित्वादकारागमे विडोजाः, सकारान्तः। विट्सु प्रजासु ओजोऽस्येति वा, पृषोदरादिः । 'विड भेदने, ६।१७८॥ इति तु स्वामी । वसुरेव वा वासवः । प्रज्ञादित्वादण। ४० 'इगुपध-'३।१।१३५ ॥ इति कः। “विडं दैत्यानी भेदकमोजोऽ- वसति स्वर्गे वासव इति वा। 'वस निवासे'(भ्वा.प.अ.), स्य"[अम.क्षीर.११४१॥] इति स्वामी। ७ मह्यते पूज्यते 'मणिवसो(से)र्णित्'(हैमोणा-५१६)इत्यव इति । १२ संक्रन्दजनैरिति मघवान (मघवा)। 'मह पूजायाम्'(भ्वा.उ.से.,- यति दैत्यस्त्रीः दितिगर्भ संक्रन्दितवानिति वा संकन्दनः । चु.उ.से.); श्वन्नुक्षन्पूषन्प्लीहन्क्लेदस्नेहन्ममूर्धन्मज्जनर्यमन्विश्वप्सन्परि
दारणाद् गर्भस्थमरुतो वा । 'कदि क्रदि आह्वाने रोदने च' ज्मन्मातरिश्वन्मघवन्-'(उणा-१५७) इति सूत्रेण कन्नन्तो निपातितः । 'मघवा बहुलम्'६४।१२८॥ इति पक्षे त्रादेशात् ।
(भ्वा.प.से.), 'नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्युणिन्यचः'३।१।१३४॥ २० सौ दीर्घत्वाभावाद् 'मघवन्' इति । "हविर्जक्षिति निःशको इति ल्युः । १३ आखण्डयत्यरीन् आखण्डलः । 'खड खडि मखेषु मघवान्"[भट्टिकाव्यम् १८१९॥] इति भट्टिप्रयोगात्। भेदने '(चु.उ.से.), 'वृषादिभ्यः कलच् '(उणा-१०६)इति मघः सौख्यमस्यास्ति मघवा[न], मतुबन्तोऽपि । मघा देवानां कलच्। १४ महामेघा गजरूपधारिण ऐरावतादयो वाहनमस्य, सभा, सास्यास्तीति वा, 'झ्यापोः संज्ञाछन्दसोर्बहुलम्'६।३।- मेघान् वाहयति वर्षयति वा मेघवाहनः । वह प्रापणे'(भ्वा. ६३॥इति हूस्वः। यद्वा मघ इति अदन्तं देवसभानाम, सोऽ
उ.अ.) णिजन्तः, नन्द्यादित्वाल्ल्युः । "इन्द्रो हि मेघानादिश्य ५० स्यास्तीति मघवा[न्]। एवं मघवा, मघवन्, मघवान् इति
वर्षति"["]इत्यागमः ॥१७॥ १५ सुष्ठु त्रायते सुत्रामा, त्रैरूप्यम् । ८ पुराण्यरीणां दारयति पुरन्दरः । 'द विदारणे'(व्या.प.से.), 'पू:सर्वयोर्दारिसहोः'३।२४१॥ इति खच् । 'वाचंयम
नकारान्तः। त्रे(त्रैङ्) पालने'(भ्वा.आ.से.), -मनिन्'(उणापुरन्दरौ च'६।३।६९॥ इति सूत्रेण निपातितः। ९ प्राचीनमुखाः ५८४) इति मन्, 'आदेच उपदेशे''६।१४५ ॥ इत्यात्वम् । शोभनं बर्हिषो दर्भा अस्य प्राचीनबर्हिः । यदुक्तं विष्णुपुराणे- त्राम बलमस्येति वा। बाहुलकाद् दीर्घत्वे सूत्रामा दीर्घादिरपि। १. रप्रतौ नास्ति ॥ २. सायणसम्मतमिदं सूत्रम्, मा.धातुवृत्तिः, भ्वादिः, धातुसं-६७२, पृ.२६७॥ ३. '-कर्मकाद् युच्' इत्यष्टाध्याय्याम्॥ ४. अम. क्षीरस्वामिटीकायां 'इति प्रादिसमासः' इति न दृश्यते ॥५. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, शो-३९, पृ.६०॥६.'-मौजो-' इति१॥७. 'विडोजः' इति१.३.४॥ ८. "विडोजा विडोजा अपीति बुद्धबन्धुः" इति टीकासर्वस्वम्, भा-१, ११४१॥, पृ.३२, पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, शूी-३६, पृ.५७॥ ९. भेदनेऽर्थे विडधातुर्न दृश्यते, परं 'विड शब्दे' इति, "अत एव विड शब्दे पिट आक्रोशे इति मल्लः , पर्यट्टकान्तरे विभड्क्याह" इति क्षीरतरङ्गिणी, भ्वादिः, धातुसं-२१६, पृ.५६॥ १०. अम. क्षीरस्वामिटीकायां नास्ति, ११४१॥, पृ.१४॥ ११. मघवा इत्यत्रत्या रामाश्रमी द्रष्टव्या, पृ.२२ ॥ १२. 'सूत्रे' इति३॥ १३. 'निपातः' इति२॥१४. 'आच्छादने' इति१, हृञ् स्पर्धायां शब्दे च' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥१५. कोष्ठान्तर्गतपाठस्थाने १.२.४प्रतिषु 'हूतमाह्वानं यज्ञस्येति' इति दृश्यते॥१६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, शो-३६, पृ.५८ ॥ १७. अम. क्षीरस्वामिटीकायां 'वस्वपत्यं' इति दृश्यते, ११॥४२॥, पृ.१४॥ १८. २प्रतौ नास्ति ॥ १९. १.२.३प्रतिषु नास्ति ॥ २०. 'वृषादिभ्यश्चित् '(उणा-१०६)इत्येवोणादिगणे ॥ २१. द्र. स्वोपज्ञटीका २२७१ ॥, पृ.४० ॥, अम.क्षीर. ११४४॥, पृ.१५ ।।, पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, शो-३९, पृ.६१ ॥ २२. 'उपदेश' इति १.२.४प्रतिषु न दृश्यते ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |