________________
भयनिःसृता असत्या भाषा] ८३४, जैन-लक्षणावली
[भव ७" [पाव. सं. गा. पत्र ६४५-२] इति गाथा- २. मोहनीयोदयात् सात्म-(अस्वास्थ्य-) लक्षणा धोक्तं सप्तविधं भयं भवति तद् भयमोहनीयम् । भयसंज्ञा भयपरिज्ञानं बिभेमीति । (त. भा. हरि. (कर्मवि. दे. स्वो. व. २१)। ६. यदुदयात् त्रास- वृ. २-२५) । ३. भयसंज्ञा भयाभिनिवेशः भयमोहोलक्षण उद्वेग उत्पद्यते तद् भयम् । (त. वृत्ति श्रुत. दयजो जीवपरिणाम एव । इयमपि चतुभिः स्थानः ८-७)।
समुत्पद्यते । तद्यथा -हीणसत्तयाए १ भयमोहणिके उदय से प्राणी को उद्वेग हा ज्जोदएण २ मइए ३ तयट्रोवोगेणं तया । (प्राव. करता है उसे भय प्रकषायवेदनीय कहा जाता है। सू. प्र. ४, हरि. वृ. पृ. ५८०)। ४. भयसंज्ञा भयनोकषाय, भयमोहनीय और भयवेदनीय प्रादि भयात्मिका। (घव. पु. २, पृ. ४१४)। ५. साध्वउसके नामान्तर हैं। ४ जिसके उदय से कुछ सलक्षणा भयसंज्ञा भयपरिज्ञानं बिभेमीति । (त. निमित्त पाकर अथवा बिना निमित्त के भी प्राणी भा. सिद्ध. व. २-२५)। ६. भयसंज्ञा त्रासरूपा। गरता है उसका नाम भयमोहनीय है।
(प्राचारा. नि. शी. वृ. १, १, १, ३६, पृ. ११)। भयनिःसृता असत्या भाषा-सा य भयणिस्सिया ७. भयसंज्ञा भयमोहनीयसम्पाद्यो जीवपरिणामः । खलु जं भासइ भयवसेण विवरीयं । जह णिवगहिरो (स्थाना. अभय. कृ. ४, ४, ३५६)। ८. भयसंज्ञा चोरो नाहं चोरोत्ति भणइ नरो। (भाषार. ४६)। भयवेदनीयोदयजनितत्रासपरिणामरूपा। (जीवाजी. भयभीत होकर जो विपरीत (प्रसत्य) भाषण मलय. व. १३, प्र. १५)। ६. भयसंज्ञा भयं त्रासकिया जाता है वह भयनिःसृत प्रतत्य भाषा कह- रूपं यदनुभूयते । (लोकप्र. ३-४४५)। १०. भयलाती है । जैसे- राजा के द्वारा पकड़ा गया चोर संज्ञा मोहनीयोदयात् भयोत्पादः। (धर्मसं. मान. जो यह कहता है कि मैं चोर नहीं हूं।
३-२७, पृ. ८०)। भयमोहनीय-देखो भय (नोकषायविशेष)। १ अतिशय भयानक पदार्थ के देखने से, उधर उपभयवन्दनादोष-देखो भजमानवन्दनक । १. भयेन योग के जाने से, बल की हीनता से और भयकर्म चैव मरणादिभीतस्य भयसंत्रस्तस्य यद्वन्दनाका[क]- की उदीरणता से जो भीतिरूप परिणाम होता है रणं भयदोषः । (मूला. वृ. ७-१०७) । २. xx उसका नाम भयसंज्ञा है । ३ भय मोहनीय के उदय X भयंति निज्जूहणाईअं॥ (प्रव. सारो. १६१)। से भय के अभिप्रायरूप जो जीवपरिणाम होता है ३. निर्जूहणम् गच्छान्निष्कासनं तवादिकं यद्भयं उसे भयसंज्ञा कहते हैं। वह इन चार स्थानों से तेन यत्र वन्दते तद्भयवन्दनकमाख्यायते। (प्राव. होती है-बल की हीनता, भयमोह का उदय, उस ह. व. मल. हेम. टि. पृ. ८८; प्रव. सारो. वृ. प्रकार की बुद्धि और अोर उस उपयोग की वर्त. १०७)। ४. भयं क्रिया सप्तभयात् xxx ॥ मानता। (अन. ध. ८-१०२)।
भलन-तत्र भलनं न भेतव्यं भवता, अहमेव १ मरण प्रादि के भय से पीड़ित होकर जो वन्दना तद्विषये भलिष्यामीत्यादिवाक्यचौर्यविषयं प्रोत्साकी जाती है वह भय नामक वन्दनादोष से कलुषित हनम् । (प्रश्नव्या. अभय. व. पृ. १६३, श्राद्धगु होती है । उसे भयवन्दनक भी कहा जाता है। पृ. १०)। भयविनय-दुष्प्रधर्षन्नृपति-सामन्तादेः प्राणादिभ- 'पापको डरना नहीं चाहिए, उसके विषय में मैं ही
नूवर्तनं भयविनयः। (उत्तरा. शा.व. २६१७)। सम्हालंगा' इत्यादि वाक्यों द्वारा चोरी के विषय मरण आदि के भय से जो दुर्योध्य राजा के सामन्त में जो प्रोत्साहित किया जाता है उसका नाम प्रादि के प्रति अनूकूल प्रवृत्ति की जाती है उसे भय- भलन है। विनय कहा जाता है।
भव-१. अशरणमशुभमनित्यं दुःखमनात्मानमावभयवेदनीय—देखो भय (नोकषायविशेष)। सामि भवम् । (रत्नक. १०४) । २. आयुर्नामकर्मोभयसंज्ञा-१. अइभीमदंसणेण य तस्सुवोगेण दयनिमित्त प्रात्मनः पर्यायो भवः । (स. सि. १, ऊणसत्तेण । भयकम्मुदीरणाए भयसण्णा जायदे २१)। ३. भवन्त्यस्मिन् कर्मवशवर्तिनः प्राणिनः चरहिं । (प्रा. पंचसं. १-५३; गो. जी. १३५)। इति भवः । (प्राव. नि. हरि. वृ. २५; नन्दी हरि.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org