________________
पर्याप्ता भाषा] ६६०, जैन-लक्षणावली
[पर्याप्ति भवति । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २३-२६३, पृ. ४७४; पर्याप्तयः आहारादिकारणनिष्पत्तयः । (मूला. वृ. पंचसं. मलय.व. ३-८%, सप्तति. मलय. व. ६; १२ -२); पर्याप्तयः सम्पूर्णताहेतवः । (मला.व. प्रव. सारो. वृ. १२७२; कर्मप्र. यशो. वृ. १,पृ. ७)। १२ -४) । ८. इह च पर्याप्ति म शक्तिः सामर्थ्य७. यदुदयात् स्वपर्याप्तियुक्ता भवन्ति जीवास्तत्पर्या- विशेषः, सा च पुद्गलद्रव्योपचयाद् वर्तते । (स्थाना. प्तनाम । (कर्मवि. दे. स्वो. वृ. ४८)।
अभय. वृ. २,१, ७३) । ६. आहार-सरीरिदिन१ जिसके उदय से इन्द्रिय प्रादि की उत्पत्ति होती ऊसास-वउ-मणोऽभिनिवित्ती। होइ जो दलिग्रामो है उसे पर्याप्तक नामकर्म कहते हैं। २ जिस कर्म करणं पइ सा उ पज्जत्ती॥ (संग्रहणी. २६६)। के उदय से जीव पर्याप्त होता है वह पर्याप्त नाम- १०. पर्याप्तिराहारादिपुदगलदलिकग्रहण-परिणमनकर्म कहलाता है। ३ जिसके उदय से एकेन्द्रिय, हेतु: पुद्गलोपचयजः शक्तिविशेषः । (कर्मस्त. गो. विकलेन्द्रिय और संज्ञी पंचेन्द्रिय जीवों के यथायोग्य व. १०, पृ. ८७)। ११. पर्याप्तिः स्वविषयग्रहणचार, पांच और छह पर्याप्तियां होती हैं उसे पर्या- सामर्थ्यलक्षणा। (प्राव. नि. मलय. वृ. ८३१ प्तक नामकर्म कहा जाता है।
[अन्यदीया १६ प्र.] पृ. ४५१)। १२. पर्याप्ति - पर्याप्ता भाषा-१. पर्याप्ता या एकपक्षे निक्षि- माहारादिपुद्गलग्रहण-परिणमनहेतुरात्मनः शक्तिविप्यते सत्या चा मृषा वेति तद्व्यवहारसाधनी। शेषः । स च पुद्गलोपचयादुपजायते। किमक्तं (वशवं. नि. हरि. वृ. ७-२७८, पृ. २१०)। भवति ? उत्पत्तिदेशमागतेन प्रथमं ये गृहीताः २. अवहारेउं सक्कइ पज्जत्त XXX । (भाषार. पुद्गलास्तेषां तथाऽन्येषामपि प्रतिसमयं गृह्यमाणानां १६, पृ. ७); तश्रावधारयितुं शक्यते या सा पर्याप्ता xxx तदुक्तं वाक्यशुद्धिचूणों-पज्जत्तिगा णाम रादिपुद्गलखल-रसरूपतापादनहेतुः । यथोदरान्तर्गजा अवहारेतुं सक्कइ जहा सच्चा मोसा वा एसा तानां पुद्गलविशेषाणामाहारपुद्गलखल-रसरूपतापज्जत्तिगा। (भाषार. टी. १६, प. ७)।
परिणमनहेतुः । (प्रज्ञाप. मलय. व.१-१२; जीवा१ जिस भाषा का निक्षेप सत्य या असत्य में से किसी जी. मलय. वृ.१-१२, पंचसं. मलय. व. १-५) । एक पक्ष में किया जाता है, व्यवहार की साधन- १३. पर्याप्ति म पुद्गलोपचयजः पुद्गलग्रहण-परिभूत उस भाषा को पर्याप्ता भाषा कहते हैं। णमनहेतुः शक्तिविशेषः । (षडशी. मलय. व. ३, पर्याप्ति--१. पर्याप्तिः क्रियापरिसमाप्तिः प्रातनः। कर्मवि. दे. स्यो. ७.४८, पृ. ५५; षडशी. दे. स्वो. (त. भा. ८-१२) । २. इह पर्याप्ति म शक्तिः, वृ. २)। १४. पर्याप्तिराहारादिपुद्गलग्रहण-परिणसा च पुद्गलद्रव्योपचयादुत्पद्यते । Xxx तत्र मनहेतुरात्मनः शक्तिविशेषः । (सप्तति. मलय. व. पर्याप्तिः क्रियापरिसमाप्तिः । (नन्दी. हरि. वृ. ६ प्रव. सारो. वृ. १३१७; संग्रहणी. दे. वृ. २६८%3 पृ.४३) । ३. आहार-शरीरेन्द्रियानापान-भाषा-मन:- विचा. स. वृ. ४३, पृ. ६)। १५. पर्याप्ता व्यपशक्तीनां निष्पत्तेः कारणं पर्याप्तिः । (धव. पु. १, दिश्यन्ते याभिः पर्याप्तयस्तु ताः। (लोकप्र. ३-७); पू. २५६); अथवा जीवनहेतुत्वं तत्स्थमनपेक्ष्य याऽऽहारादिपुद्गलानामादान-परिणामयोः । जन्तोः शक्तिनिष्पत्तिमात्र पर्याप्तिरुच्यते । (धव. पु. १, प. पर्याप्तिनामोत्था शक्तिः पर्याप्तिरत्र सा॥ (लोकप्र. २५७)। ४. पर्याप्तिः पुद्गलरूपात्मनः कर्तुः कर- ३-१५) । णविशेषः । (त. भा. सिद्ध. वृ. ८-१२) । ५. पाहा- १ अपनी क्रिया की समाप्ति का नाम पर्याप्ति है। र-सरीरिदिय-णिस्सासुस्सास-भास-मणसाणं । परिणइ- २ पर्याप्ति उस शक्ति का नाम है जो पुदगलद्रव्य के वावारेसु य जामो छच्चेव सत्तीग्रो॥ तस्सेव कार- उपचय से उत्पन्न होती है। ३ आहार, शरीर, णाणं पूग्गलखंधाण जाह णिप्पत्ती। सा पज्जत्ती इन्द्रिय, पानपान, भाषा और मन की शक्तियों की भण्णदि छब्भेया जिणवरिंदेहिं ॥ (कातिके. उत्पत्ति का जो कारण है उसे पर्याप्ति कहते हैं। १३४ -३५) । ६. यतो हि शरीरेन्द्रियादिनिष्पत्तिः अथवा इन्द्रियादि में स्थित जीवन हेतुता की अपेक्षा सा पर्याप्तिः । (न्यायकु. ७६, पृ.८५२) । ७. पर्या- न करके शक्ति को निष्पत्तिमात्र को पर्याप्ति जानना प्तीराहारादिकारणसम्पूर्णताः । (मूला. वृ. १२-१); चाहिए।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org