________________
परोपरोधाकरण] ६८६, जैन-लक्षणावली
[पर्याप्तनाम इसे परोक्षाभास कहा जाता है। जैसे-मीमांसक पर्याप्ताः ये (पृथिव्यादयः) हि चतस्रः स्वपर्याप्तीः के यहां करणज्ञान।
पूरयन्तीति । एताः (आहारादयः) पर्याप्तयः पर्यापरोपरोधाकरण-१. परेषामुपरोधाकरणम् ।। प्तनामकर्मोदयेन निर्वय॑न्ते, तद येषामस्ति ते पर्या(स. सि. ७-६; त. वा. ७-६)। २. स्वामित्वेन प्तकाः । (स्थाना. अभय. वृ. २, १, ७३)। वसत्यादि परैः स्यादुपरुन्धितम् । परोपरोधाकरण- ५. पर्याप्तयो विद्यन्ते येषां ते पर्याप्ताः। (पंचसंमाहुः सूत्रविशारदाः ॥ तत्स्वामिनमनापृच्छय स्था- मलय. वृ. १-५; कर्मवि. दे. स्वो. वृ. ४८; तव्यं न गृहिवतः । स्थातव्यं च तमापृच्छय दीय- षडशीति दे. स्वो. वृ. २, पृ. ११७)। ६. शरीरमानं तदाज्ञया ।। (लाटीसं. ६, ४१-४२)। पर्याप्त्या पर्याप्ताः, मतान्तरेण सर्वस्वयोग्यपर्याप्ति१ दूसरों के ठहरने में बाधक न होना, अथवा दूसरों पर्याप्ताः । (बृहत्सं. मलय. वृ. २००)। ७. पर्यासे ठहरने का आग्रह न करना, यह परोपरोधा- प्तनामकर्मणः उदये सति जीवः निज-निजपर्याप्तिभिः करण नाम की प्रचौर्यव्रत की भावना है। २ जो स्व-स्वयोग्य पर्याप्तिभिः, निष्ठितः निष्पन्नः पर्याप्तो वसति (स्थान) आदि स्वामीरूप से दूसरों के द्वारा भवति । शरीरपर्याप्तिनिष्पत्तिसययादारभ्य इन्द्रियारोकी गई है, अणुव्रती श्रावक वहां स्वामी से पूछ । नपान-भाषा-मनःपर्याप्तीनां निष्पत्त्यभावेऽपि जीवः कर ठहर सकते हैं, उसकी प्राज्ञा के बिना वहां न पर्याप्तक एव । (गो. जी. जी. प्र. १२१)। ८. पर्याठहरना, यह परोपरोधाकरण भावना है।
प्तयः स्वयोग्या यः सकलाः साधिताः सुखम् । पर्यापर्यङ्कासन- १. स्याज्जंघयोरधोभागे पादोपरि प्तनामकर्मानुभावात् पर्याप्तकास्तु ते ॥ (लोकप्र. कृते सति । पर्यको नाभिगोत्तानदक्षिणोत्तरपाणिकः ॥ ३-८)। ( योगशा. ४-१२५ )। २. वामान्तर्गुल्फवामस्य १ जो जीव माहारादि छह पर्याप्तियों से परिपूर्ण गुल्फो बाह्यः स्थितस्तयोः। पादयोरूरुमूलस्थं पल्य- हो चुके हैं वे पर्याप्त या पर्याप्तक कहलाते हैं।
के पाणियुग्मकम् ॥ गुल्फस्थोत्तानवामस्थोत्ता- २ जो पर्याप्तनामकर्म के उदय से युक्त हैं उन्हें नावामकरः समः । पल्यङ्केत्रासने स्याच्चेत् कायो- पर्याप्त कहा जाता है। ३ जो अपनी जाति के योग्य त्सर्गः सुसौष्ठवः ।। (प्राचा. सा. ६, ८५-८६)। पर्याप्तियों की प्राप्ति के योग्य हैं उन्हें पर्याप्तक ३.xxxउत्तराधरे। ते पर्यङकासनंxxx|| जानना चाहिए। (अन. घ. ८-८३)। ४. अन्तर्दक्षिणजंघोोर्वा- पर्याप्तनाम, पर्याप्तकनाम- देखो पर्याप्तिमांहि यत्र निक्षिपेत् । दक्षिणं वामजंघोर्वोस्तत्पर्य- नाम। १. पर्याप्तकनाम यदुदयादिन्द्रियादिनिष्पतिर्भकासनं मतम् । (चैत्यवन्दन भा. वृ. १२ उद्.)। वति । (श्रा. प्र. टी. २२)। २. जस्स कम्मस्स उद१ दोनों जांघों के नीचे के भाग को पांवों के ऊपर एण जीवो पज्जत्तो होदि तस्स कम्मस्स पज्जत्तेत्ति करके नाभि के पास वाम हथेली के ऊपर दक्षिण सण्णा । (धव. पु. ६, पृ. ६२); जस्स कम्मस्सुदहथेली के रखने पर पर्यकासन होता है।
एण जीवा पज्जत्ता होंति तं कम्म पज्जत्तं णाम । पर्याप्त, पर्याप्तक.-१. षभिराहारादिपर्याप्ति- (धव. पु. १३, पृ.३६५)। ३. एता यथास्वमेके भिर्ये पर्याप्तास्ते पर्याप्तकाः। (प्राव. नि. हरि. वृ. विकलेन्द्रिय-संज्ञिपंचेन्द्रियाणां चतुष्पंच-षट्संख्याः १५)। २. पर्याप्तकर्मोदयवन्तः पर्याप्ताः । (धव. पु. पर्याप्तयो यस्योदयाद् भवन्ति तत्पर्याप्तकं नाम । १, पृ. २५३-५४); पर्याप्तनामकर्मोदय-जनितश- तद्विपाकवेद्यं कर्मापि पर्याप्तकनाम । (शतक. मल. क्त्याविभावितवृत्तयः पर्याप्ताः । (धव. पु. १, पृ. हेम. वृ. ३८, पृ. ५०, कमस्त. गो. वृ. ९-१०, २६७); पज्जत्तणामकम्मोदयवंतो जीवा पज्जत्ता। पृ. ८७)। ४. यदुदये जीवः स्वपर्याप्तिभिः पर्याप्तः (धव. पु. ३, पृ. ३३१); पज्जत्तणामकम्मोदयं परिपूर्णो भवति तत्पर्याप्तनाम । (कर्मवि. ग. प्र. व्या. पडुच्च पज्जत्ता । (धव. पु. ६, पृ. ४१६) । ३. स्व- ७३) । ५. पर्याप्तकनाम यदुदयात् सर्वपर्याप्ति निष्पजात्युचितपर्याप्तिलब्धियोग्या: पर्याप्तकाः। (पंचसं.. त्तिर्भवति। (धर्मसं. मलय. वृ. ३१६)। ६. पर्याप्तस्वो. वृ. ३-६)। ४. पर्याप्तनामकर्मोदासिनः कनाम यदुदयात् स्वयोग्यपर्याप्तिनिवर्तनसमथों
ल. ८७
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org