________________
धूमदोष] ५८०, जैन-लक्षणावलो
[ध्याता अस्खलित पादक्षेप करते हुए गमन करते हैं उसे तर्जनी के मिला देने पर जो गाय के स्तन के धमचारण ऋद्धि कहते हैं।
प्राकार वाली मुद्रा बन जाती है उसे धेनुमुद्रा धूमदोष-१. तं पुण होदि सधमं जं पाहारेदि कहते हैं। गिदिदो। (मला. ६-५८)। २. शीतवातातपाद्यु- ध्याता-१. णाहं होमि परेसि ण मे परे संतिपदव सहिता वसतिरियमिति निन्दा कुर्वतो वसनं णाणमहमेक्को। इदि जो झायदि झाणे सो अप्पाणं धमदोषः। (भ. प्रा. विजयो. २३०, कातिके. टी. हवदि झादा।। (प्रव. सा. २-६९); जो खविद४४८-४४६, पृ. ३३६) । ३. तथाऽन्त [न्य] मोहकलुसो विसयविरत्तो मणो णिरुंभित्ता। सम. प्रान्तादावाहारद्वेषाच्चारित्रस्याभिधूमनाद् धूम्रदोषः। वट्ठिदो सहावे सो अप्पाणं हवदि धादा ॥ (प्रव. सा. (प्राचारा. सू. शी. व. २-१, २७३, पृ. ३२१)। २-१०४) । २. पुवकयब्भासो भावणाहि झाणस्स ४. यस्मादाहरति निन्दन् जुगुप्समानो विरूपकमे- जोग्गयमुवेइ । ताप्रो य नाण-दसण-चरित्त-वेरग्गतनिष्टं मम एवं कृत्वा यदि भुंक्ते तदानीं धूमो । जणियाम्रो ।। णाणे णिच्चब्भासो कुणइ मणोधारणं नाम दोषः । (मूला. वृ. ६-५८)। ५. निन्दन् विसुद्धि च । णाणगुणमुणिय सारो तो झाइ सुणिच्चलपमचारिन्धनं दहन् धूमकरणाद् धूमो दोषः। मईयो।। संकाइदोस रहियो पसमत्थेज्जाइगणगणो(योगशा. स्वो. विव. १-३८)। ६. धूमोऽनिष्टा- वेग्रो। होइ असं मूढमणो दंसणसुद्धीए झाणंमि ।। न्न-पानादौ यद् द्वेषेण निषेवनम् । (प्राचा. सा. नवकम्माणायाणं पोराणविणिज्जरं सुभायाणं । ८-५७) । ७. XXX अश्नतो धूमो निन्दया । चारित्तभावणाए ज्झाणमयत्तेण य समेइ॥ सुविxxx(अन. घ. ५-३७)।
दियजगस्सहावो णिस्संगो निभग्रो णिरासोय । १ यह पाहार मेरे लिए अनिष्टकर है, इस प्रकार वेरग्गभावियमणो ज्झाणमि मुनिच्चलो होइ॥ निन्दा करते हुए उसे ग्रहण करने पर वह घूमदोष (ध्यानश. ३०-३४; धव. पु. १३, पृ. ६८ उद.)। मेक्षित होता है। ३ अन्त [अन्य] प्रान्त मादि में ३. उत्तमसंघडणो प्रोघबलो मोघम्रो चोहसपव्वपाहारविषयक द्वेष के वश चारित्र चूंकि धूमित हरो वा [दस-]णवपुवहारो वा xxx सम्मा(मलिन) होता है, अतएव इसे धूम या धूम्रदोष इट्ठी xxx चत्तासे सबझंतरंगगथो xxx कहा जाता है।
विवित्तपासुयगिरि-गुहा-कंदर-पब्मार-सुसाण-प्राराधैति-१. निःश्रेयसधर्मभूमिकानिबन्धनभूता धुतिः। मुज्जाणादिदेसत्थोxxx जहासुहत्थोxxx (ललितवि. प. ३८); घृति: मनःप्रणिधानम्। अणियदकालो xxx सलंबणो xxx सुख (ललितवि. पृ. ८१)। २. धृतिः चित्तस्वास्थ्यम् । तिरयणेसु भावियप्पा xxx विसएहितो दिट्टि (समवा. अभय. व. १४१)। ३. धृतिः समाधि- णिरंभियूण ज्झेये णिरुद्धचित्तो xxx। एवं लक्षणा । (योगशा. स्वो. विश्व. ३-१२४)। ज्झायंतस्स लक्खणं परूविदं । (घव. पु. १३, पृ. १ मोक्षप्रापक धर्म की भूमिका का जो कारण है ६४-६६)। ४. ध्याताऽषायकलुषितो गुप्तेन्द्रिउसे धति (धर्य) कहा जाता है, मन की एकाग्रता यश्च । (चा. सा. पृ. ७४) । ५. मुमुक्षर्जन्मनिविको धृति कहते हैं।
ण्णः शान्तचित्तो वशी स्थिरः। जिताक्षः संवृतो धतिमान-धतिः संयमे रतिः, सा विद्यते येषां धीरो ध्याता शास्त्रे प्रशस्यते ।। (जाना. ४-६, पृ. ते धतिमन्तः । (सूत्रकृ. सू. शी. प. १, ६, ३३)। ६६); विरज्य काम-भोगेषु विमुच्य वपुषि स्पृहाम् । संयम में रति या अनुराग के करने वालों को धृति- यस्य चित्तं स्थिरीभूतं स हि श्याता प्रशस्यते ॥ मान् कहा जाता है।
(जाना. ५-३, पृ.८३)। ६. अमुचन् प्राणनाशेऽपि धेनुमुद्रा- अन्योन्यग्रन्थितागुलीषु कनिष्ठिका- संयमैकधुरीणताम् । परमप्यात्मवत्पश्यन् स्वस्वरूपा. नामिकयोमध्यमा-तर्जन्योश्च संयोजनेन गोस्तना- परिच्युतः ।। उपतापमसंप्राप्तः शीतवातातपादिभिः। कारा धेनुमुद्रा । (निर्वाणक. १६, ३, २)। पिपासुरमरीकारि योगामृतरसायनम् ॥ रागादिभिदोनों हाथों की अंगुलियों को परस्पर में भिड़ाकर रनाक्रान्तं क्रोधादिभिरदूषितम् । प्रात्मारामं मनः *प्रथित कर-कनिष्ठा-अनामिका मोर मध्यमा- कुर्वन् निर्लेपः सर्वकर्मसु ॥ विरत; काम-भोगेभ्यः
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org