________________
दर्शनबाल] ५१२, जैन-लक्षणावली
[दर्शनविनय विहीन जो निर्मल सम्यग्दर्शन है उसे दर्शनप्रतिमा शुद्धात्मरुचिरहितस्य व्यवहाररत्नत्रय-तत्त्वार्थरुचिकहते हैं। वह ग्यारह प्रतिमानों में प्रथम है। रहितस्य वा योऽसौ विपरीताभिनिवेशपरिणामः स दर्शनबाल-मिथ्यादृष्टयः सर्वथा तत्त्वश्रद्धानरहि- दर्शनमोहः । (पंचा. का. जय.व. १३१)। ६. शुद्धाताः दर्शनबालाः । (भ. प्रा. विजयो. टी. २५)। त्मादितत्त्वेषु विपरीताभिनिवेशजनको मोहो दर्शनतत्त्वार्थश्रद्धान से सर्वथा रहित मिथ्यादृष्टि जीवों मोहो मिथ्यात्वम् । (बृ. द्रव्यसं. टी. ४८) । ७. तत्र को दर्शनबाल कहते हैं।
दर्शनं सम्यग्दर्शनम्, तन्मोहयतीति दर्शनमोहनीयम् । दर्शनबालमरण-देखो इच्छाप्रवृत्त व अनिच्छा- (श्रा. प्र. टी. १५)। ८. तत्त्वार्थश्रद्धानं दर्शनम, प्रवृत्त दर्शनबालमरण।
तन्मोहयति विपर्यासं गमयतीति दर्शनमोहनीयम् । दर्शनबाल-इच्छामरण-तयोराद्यमग्निना घूमेन (कर्मस्त. गो. वृ. १०, पृ. १५)। ६. दर्शनं सम्यशस्त्रेण विषेण उदकेन मरुत्प्रपातेन उच्छवासनिरो- ग्दर्शनं तत्त्वार्थश्रद्धानलक्षणम्, तन्मोहयतीति दर्शनधेन अतिशीतोष्णपातेन रज्ज्वा क्षधा तुषा जिहो- मोहनीयम् । (धर्मसं. मलय. वृ. ६१२) । १०. तत्पाटनेन विरुद्धाहार सेवनया वाला मृति ढोकन्ते त्रापि दृष्टिमोहाख्यं मिथ्यादृष्टिविपाक कृत् । (त्रि. कुतश्चिन्निमित्ताज्जीवितपरित्यागैषिणः। (भ. प्रा. विजयो. टी. २५)।
क्त्वे गुणे जीवस्य सर्वतः। तं मोहयति यत्कर्म दृङ्अग्नि, घूम, शस्त्र, विष, जल, वायुप्रपात, उच्छ- मोहाख्यं तदुच्यते ॥ (पंचाध्या. २-१००२)। वासनिरोध, अति शीतपात, अति उष्णपात, रस्सी, १जो तत्त्वार्थश्रद्धानरूप दर्शन को मोहित करता भुख, प्यास, जीभ का उत्पाटन और विरुद्ध प्राहार है उसे दर्शनमोह कहते हैं । के सेवन से जो दर्शनबाल मरण को प्राप्त होते हैं दर्शनविनय-१. जे अत्थपज्जया खलु उवदिट्ठा उनके इस प्रकार के मरण को दर्शनबाल-इच्छामरण जिणवरेहिं सूदणाणे । ते तह रोचेदि णरो दंसणकहते हैं।
विणयो हवदि एसो।। (मूला. ५-१६६% ७-८८)। दर्शनबोधि-दर्शनबोधिः दर्शनमोहनीयक्षयोप- २. भत्ती पूया वण्णजणणं च णासणमवण्णवादस्स । शमादिसम्पन्नः श्रद्धानलाभः । (स्थाना. अभय.. प्रासादणपरिहारो दंसणविणो समासेण ॥ (भ. २, ४, १०३, पृ. ६१)।
प्रा. ४७)। ३. शंकादिदोषविरहितं तत्त्वार्थश्रद्धानं दर्शनमोहनीयकर्म के क्षयोपशमादि से सम्पन्न जो दर्शनविनयः। (स.सि. ९-२३)। ४. पदार्थधद्धाने सम्यक्त्वको प्राप्ति होती है उसे दर्शनबोधि कहते हैं। नि:शंकितत्वादिलक्षणोपेतता दर्शनविनयः। सामादर्शनमोह-१. दर्शनं मोहयति मोहनं व दर्शन- यिकादी लोकबिन्दुसारपर्यन्ते श्रुतसमुद्रे ये यथा मोहः । (त. वा. ६, १३, १३); दर्शनमोहस्य प्रकृतिः भगवभिरुपदिष्टाः पदार्थाः तेषां तथा श्रद्धाने नि:तत्त्वार्थाश्रद्धानम् । (त. वा. ८, ३, ४; अन. घ. शंकितत्वादिलक्षणोपेतता दर्शनविनयो वेदितव्यः । स्वो. टी. २-३६) । २. दर्शनं मोहयति मोहनमात्रं (त. वा. ९, २३, ३; चा. सा. पृ.६५)। ५. शंकावा दर्शनमोहः । (त. इलो. ६-१३) । ३. तत्त्वार्थ- कांक्षादिनिरासो दर्शनविनयः। (भ. प्रा. विजयो. श्रद्धानं दर्शनम्, तन्मोहनाद् दर्शनमोहनीयम् । (त. ३००)। ६. तत्त्वार्थश्रद्धाने निःशंकितत्वादिलक्षणोभा. सिद्ध.. ८-१०)। ४. सणं अत्तागम-पदत्थेसु पेतता दर्शनविनयः । (त. इलो.-२३) । ७. दसरुई पच्चो सद्धा फोसणमिदि एयट्ठो, तं मोहेदि णविणो णाम पवयणेसुवइट्ठसव्व भावसद्दहणं तिम्विवरीयं कुणदि त्ति दंसणमोहणीयं । जस्स कम्मस्स ढादो प्रोसरणमट्ठमलच्छद्दणमरहंत-सिद्धभत्ती खणउदएण अणत्ते अत्तबुद्धी अणागमे आगमबुद्धी अप- लवपडिबुज्झणदा लद्धिसंवेगसपण्णदा च । (धव. यत्थे पयत्थबुद्धी अत्तागमपयत्थेसु सद्धाए पत्थिरत्तं पु. ८, पृ.८०)। ८. दर्शनविनयो निःशंक-नि:कांक्षादोसु वि सद्धा वा होदि तं दसणमोहणीयमिदि उत्तं दिभेदः। (त. भा. सिद्ध. वृ. ६-२३)। ६. यत्र होदि । (धव. पु. ६, पृ. ३८); सणस्स मोहयं निःशंकितत्वादिलक्षणोपेतता भवेत् । श्रद्धाने सप्तविवरीयभावजणणं दंसणमोहणीयं णाम । (धव. पु. तत्त्वानां सम्यक्त्वविनयः स हि ॥ (त. सा. ७-३१)। १३, पृ. ३५८) । ५. दर्शनमोहोदये सति निश्चय- १०. जिनेशानां विमुक्तानामाचार्याणां विपश्चिताम् ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org