________________
जिन ]
हतमोहमहामल्लः केवलज्ञान-दशनः । सुरासुरेन्द्रसंपूज्यः सद्भूतार्थोपदेशकः । कृत्स्नकर्मक्षयं कृत्वा संप्राप्तः परमं पदम् ।। ( षड्द. स. ४५-४६ ) । ६. रागादिजेतृत्वाज्जिनः । (अनुयो हरि वू. पू. ६२) । ७. जि जये, अस्य श्रीणादिक-नकप्रत्ययान्तस्य जिन इति भवति, रागादिजयाज्जिन इति । ( नन्वी. हरि. बृ. पू. ६ ८५ इति ध्यानाग्निनिर्दग्धकर्मेन्धनचयो जिनः । बभावुद्भूतकैवल्यविभवो विभवोद्भवः ।। (म. पु. २० - ६६ )। ६. आवरणमोहजयाज्जिनाः । (भ. प्रा. विजयो. ३) । १०. राग-द्वेषादयो येन जिता कर्म - महाभटाः । कालचक्रविनिर्मुक्तः स जिनः परिकीर्तितः ॥ (प्राप्तस्व. ३१) । ११. काम-क्रोधादिदोषजयेनाऽनन्तज्ञानादिगुणसहित जिन: । (बृ. द्रव्यसं. १४) । १२. जियकोहो जियमाणो जियमायालोह जियमयो । जियमच्छरो य जम्हा तम्हा णामं जिणो उत्तो ॥ ( धर्म र. १३५) । १३. अनेकभवगहन विषयव्यसनप्रापण हेतून् कर्मारातीन् जयतीति जिन: । (पंचा. का. जय. वृ. १, पृ. ४) । १४. अनेक जन्माटवीं प्रापणहेतून् समस्त मोह रागद्वेषादीन् जयतीति जिन: । (नि. सा. बृ. १ ) । १५. जयति रागद्वेषमोहस्वरूपानन्तरङ्गान् रिपूनिति जिन इति । (ध. बि. मु. वृ. १-३) । १६. रागादिजेतृत्वाज्जिनः । (योगशा. स्वो विव. ३-१२४)। १७. जयन्ति रागादिशत्रूनभिभवन्ति जिना: । ( प्रज्ञाप मलय. वृ. १-१, पू. ३); जिना जितरागादिशत्रवः । (प्रज्ञाप मलय. वृ. ३६-३४७, पृ. ६०५ । १८. साकल्येनेकदेशेन कर्मारातिजितो जिना । ( प्रतिष्ठासा. १-१) । १६. रागादिशत्रून् जयति स्म (इति) जिन: । ( जीवाजी. मलय वृ. १-१) । २०. जिनो
कविषमभवगन व्यसनप्रापण हेतून् कर्मातीन् जयतीति जिनः । ( भावप्रा. टी. १५१; जिनसह श्रुत. वृ. १ - १ ) । २१. स्वभावज्ञानजामर्त्यविहिताऽतिशयान्वितः । प्रातिहार्येरनन्तादिचतुष्केन युतो जिन: । ( धर्मसं. श्री. १०-११४) । २२. Xx X जिनः कर्मारिशातनात् । (लाटीसं. ४ - १३१; पंचाध्या. २ - ६०९ ) ।
१ जिन्होंने क्रोधादि कषायों को जीत लिया है वे जिन कहलाते हैं ।
जिनकल्प, जिनकल्पिक
जितराग-द्वेष-मोहा
Jain Education International
४६१, र्जन-लक्षणावली
[जिनदेव
उपसर्ग परीषहा रिवेगसहाः जिना इव विहरन्ति इति जिनकल्पिका: । (भ. प्रा. विजयो. १५५, पृ. ३५६ ) । २. सो जिणकप्पो उत्तो उत्तमसंहणणघारिस्स ॥ जत्थण कंटयभग्गो [ग्गे ] पाये णयणम्मि रयपविट्ठम्मि । फेडंति सयं मुणिणो परावहारे य तुहिक्का ॥ जलव रिसणवायाई गमणे भग्गे य जम्म छम्मासं । अच्छति निराहारा काम्रोसग्गेण छम्मासं ॥ प्यारसंगवारी एग्राई घम्म सुक्कझाणी य । चत्तासेस कसःया मोणवई कंदरावासी ॥ बहिरंत रगंथचुवा णिण्णेहा णिष्पिहा य जइवइणो । जिण इव विहरंति सया ते जिणकप्पे ठिया सवणा ॥ ( भावसं. दे. ११६-२३) ।
१ राग, द्वेष व मोह के विजेता होकर उपसर्ग और परीषहों के सहन करने वाले जो साधु जिनदेव के समान विहार करते हैं उन्हें जिनकल्पिक कहते हैं । २ जिनकल्प उत्तम संहनन धारी के होता है। इस जिनकल्प में स्थित मुनि जन कांटे से पांव के विध जाने पर उसे स्वयं नहीं निकालते, दूसरे के द्वारा निकाले जाने पर मौन धारण करते हैं, वर्षा के पात या संभावात के कारण गमन के भग्न होने पर छह मास तक कायोत्सर्ग के साथ निराहार रहते हैं, ग्यारह अंगों के वे धारक होते हैं, धर्म व शुक्ल ध्यान में रत रहते हैं, कषायों से रहित होते हुए मौनव्रती होते हैं, गुफाओं में निवास करते हैं, तथा निःस्पृह रहते हुए बाह्य व अभ्यन्तर दोनों प्रकार के परिग्रह से रहित होते हैं । जिनदेव - १. सो देवो जो प्रत्थं धम्मं कामं सुदेइ णाणं च । सो देइ जस्स प्रत्थि दु प्रत्थो धम्मो य पव्वज्जा ।। धम्मो दयाविसुद्धो पव्वज्जा सव्वसंगपरिचत्ता । देवो ववगयमोहो उदयकरो भव्वजीवाणं ।। ( बोघप्रा. २४-२५) । २. निःशेषदोषनिर्मुक्तो मुक्ति-कान्तास्वयम्वरः । लोकालोकोल्ल सज्ज्ञानो देवोsस्तीह जिनेश्वरः ॥ ( जिनद. च. ४ - ६५ ) । ३. कल्याणातिशयं राढघो नवकेवललब्धिमान् । समस्थितो जिनो देवः प्रातिहार्य पतिः स्मृतः । ( प्राप्तस्व. ५८ ) । ४. क्लेश कर्म विपाकाशरपरामृष्टः पुरुषविशेषो देवः । (नीतिवा. २५, ६६) । ५. विराग केवलालोकविलोकितजगत्त्रयः । परमेष्ठी जिनो देवः सर्वगीर्वाणवन्दितः ॥ ( धमप. १८- ७३, पृ. २५८ ) । ६. णिदा विसादहीणो जो
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org