________________
गर्दतोय] ४१०, जैन-लक्षणावली
[गल गर्दतोय-गर्दाः शब्दाः तोयवत् प्रवहन्ति, लहरीत- (प्राव. नि. १०५०) । ३. परसाक्षिकी गरे । रङ्गवत् प्रवर्तन्ते येषु ते गई तोयाः । (त. वृत्ति (दशवं. हरि. वृ. ४-२, पृ. १४४) । ४. गर्हणं श्रुत. ४-२५)।
गर्दा कुत्सा, शास्त्रप्रतिसिद्धवागनुष्ठानं गहितम्, शब्दों को गर्द और जल को तोय कहते हैं । जिनके कुत्सितमिति यावत् । (त. भा. सिद्ध. वृ. ७-९)। मुख से शब्द जल की तरंग के समान प्रवाहित ५. गर्दा परेषा "वं (सकलपरिग्रहत्यागो मुक्तेर्मार्गो हों उन लोकान्तिक देवों को गर्वतोय कहते हैं। मया तु पातकेन वस्त्र-पात्रादिकः परिग्रहः परीषहगर्भ-१. स्त्रिया उदरे शुक्र-शोणितयोर्गरणं मिश्रणं भीरुणा गृहीतः इत्येवं) कथनम् । (भ. प्रा. विजयो. गर्भः, मात्रोपभुक्ताहारगरणाद्वा गर्भः। (स. सि. ८७)। ६. जाते दोष द्वेष-रागादिदोषरग्रे भक्त्या२-३१) । २. शुक्र-शोणितयोग रणाद् गर्भः । यत्र
दोषा सोक्ता गर्दा गर्हणीयस्य हन्त्री॥ (अमित. पभुक्ताहारात्मसात्करणाद्वा। अथवा मात्रोपभुक्त- श्रा. २-७७)। ७. गुरुसाक्षिकी गरे । (स्थानां. स्याहारस्यात्मसात्करणाद् गरणाद् गर्भः । (त. वा. अभय. वृ. ३, ३, १६८; योगशा. स्वो. विव. २, ३१, २-३)। ३. गर्भ इति स्त्रीयोनी शुक्र- ३-८२; कातिके. टी. ३२६)। ८. गरहणंशोणितपुद्गलादानं गर्भणं गर्भः। (त. भा. हरि. निदेव, गुर्वादिसाक्षिकेत्यर्थः। (भ. प्रा. मूला. ८७)। ७. २-३२ । ४. शुक्र-शोणितगरणाद् गर्भः, मातृ. ६. गर्हणं तत्परित्यागः पञ्चगुर्वात्मसाक्षिकः । प्रयुक्ताहारात्मसात्करणाद्वा । (त. श्लो. २-३१)। निष्प्रमादतया नूनं शक्तित: कर्महानये ५. तथा योषिद्योनार्वकध्यमागत्य ग्रहणं शुक्र-शोणि- ३-११७; पंचाध्या. २-४७४) । तयोर्यत क्रियते जीवेन जनम्यभ्यवहृताहार रसपरि- १हिसा, कठोरता और पिशनता प्रावि से युक्त पोषापेक्षं तद गर्भजन्मोच्यते । (त. भा. सिद्ध व. वचन सत्य होने पर भी गर्दा यक्त होने से गहित २-३२)। ६. गर्भः शक्र-शोणितसंपातः । (सिद्धिवि. कहे जाते हैं। २ दूसरे के समक्ष जो प्रात्मनिन्दा की ३.६-२५, पृ.६३८) । ७. शरीरपरिणतिकारण- जाती है उसका नाम गहीं है। ५. समस्त प शुक्र-शोणितस्य गरणं स्वीकारो गर्भः। (गो. जी. का छोड़ना, यह मुक्ति का मार्ग है। पर मुझ म. प्र. टी. ८३)। ८. जायमानजीवेन शुक्र-शोणित- पापी ने परीषह से डरकर वस्त्र व पात्र प्रावि रूपपिण्डस्य गरणं-शरीरतया उपादानं गर्भः। (गो. परिग्रह को ग्रहण किया है, इस प्रकार दूसरों से जी. जी. प्र. टी. ८३, कार्तिके. टी. १३०)। कहना; इसका नाम गरे है। ६. मातुरुदरे रेतःशोणितयोः गरणं मिश्रणं जीव- गहित वचन-देखो गरे । १. कक्कसवयणं णिठ्ठसंक्रमणं गर्भः। (त. वत्ति श्रुत. २-३१)। रवयणं पेसुण्ण-हासबयणं च । जं कि चि विप्पलावं १ स्त्री की योनि में जो वीर्य और रज का मिश्रण गरहिदवयणं समासेण ॥ (भ. प्रा. विजयो. ८३०)। होता है उसे गर्भ कहते हैं, अथवा माता के द्वारा २. पैशून्य-हासगर्भ कर्कशमसमञ्जसं प्रलपितं च । उपभुक्त प्राहार के प्रात्मसात् करने का नाम अन्यदपि यदुत्सूत्रं सत्सर्वं गर्हित गदितम् ॥ (पु. सि. गर्भ है।
१६)। ३. हिंसन-ताडन-भीषण-सर्वस्वहरण-पुर:गर्भजन्मा-जायमानजीवेन शुक्र-शोणितरूपपिंडस्य सरबिशेषम् । गह्य वचो भाषन्ते गोज्झितवचनगरणं शरीरतयोपादानं गर्भः, ततो जाता ये गर्भजाः मर्मज्ञाः ।। (अमित. श्रा. ६-५५)। तेषां गर्भजानां जन्म उत्पत्तिर्येषा ते गर्भजन्मानः। १ कर्कश, निष्ठर, पैशन्य (परदोषसचक और (कातिके. टी. १३०)।
हास्यभित वचनों को गहित वचन कहते हैं। गर्भ से उत्पन्न होने वाले जीवों को गर्भजन्मा इतके अतिरिक्त जो कुछ भी वकवाद किया जाता कहते हैं।
है, यह सब गहित वचन कहलाता है। गर्दा-१. गति हिंसा-पारुष्य-पशून्यादियुक्तं वचः गल-गलो नाम प्रान्तन्यस्तामिषो लोहमयः सत्यमपि गहितमेव भवतीति । (त. भा. ७-६)। कण्टको मत्स्यग्रहणार्थं जलमध्ये सचारितः । २. गरहा वि तहा जाईअमेव नवरं परप्पगासणया। (उपदे. प. मु. वृ. १८८, पृ. १५१) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org