________________
गत्याख्यान ४०६, जैन-लक्षणावली
[गरुडमुद्रा प्राप्तिहेतुर्गतिः । उभयनिमित्तवशात् उत्पद्यमानः या दुर्गन्ध उत्पन्न हो उसे गन्धनाम कहते हैं । कायपरिस्पन्दो गतिरित्युच्यते । (त. वा. ४, २१, गन्धर्व- देखो गान्धर्व । १. इन्द्रादीनां गायकाः १); द्रव्यस्य देशान्तरप्राप्तिहेतुः परिणामो गतिः। गन्धर्वाः । (धव. पु. १३, पृ. ३६१) । २. गन्धर्वा: द्रव्यस्य बाह्याभ्यन्त रहेतुसन्निधाने सति परिणममा- प्रियदर्शनाः सुरूपाः सुमुखाकारा: सुस्वरा: मौलिनस्य देशान्तरप्राप्तिहेतु: परिणामो गतिरित्युच्यते । मुकुटधरा हारविभूषणाः। (बृहत्संग्रहणी मलय. (त. वा. ५, १७, १) । ३. उभयनिमित्तवशाशा - व. ५८)। न्तरप्राप्तिनिमित्तः कायपरिस्पन्दो गतिः। (त. श्लो. १ इन्द्र आदि के जो गान करने वाले देव होते हैं ४-२१)।
वे गन्धर्व कहलाते हैं। २ जो व्यन्तदेव देखने में १ जो अवस्था किसी एक देश से दूसरे देश की। सुन्दर, उत्तम स्वर से संयक्त तथा मकुट व हार प्रति में कारण होती है उसे गति परिणाम कहा से विभूषित होते हैं वे गन्धवं कहलाते हैं। जाता है।
___ गमनक्रिया सूर्याभिमुखगमनादिका गमनक्रिया । गत्याख्यान-नरकादिप्रभेदेन चतस्रो गतयो मताः। (भ. प्रा. विजयो. व मूला. ८६)। तासां संकीर्तनं यद्धि गत्याख्यानं तदिष्यते ।। (म. पु. सूर्य के अभिमुख जाने को गमनक्रिया कहते हैं। ४-१०)।
स्थानक्रिया, प्रासनक्रिया, शयनक्रिया और गमननरकादि चारों गतियों का व्याख्यान करने को क्रिया; ये नग्नता के माहात्म्य को सचित करने गत्याख्यान कहते हैं।
वाली क्रियायें हैं। गदामुद्रा-वामहस्तमुष्टरुपरि दक्षिणमुष्टि कृत्वा गमिकश्रुत-भिन्ने यदर्थजाते सदशाक्षरालापक गात्रेण सह किञ्चिदुन्नामयेदिति गदामुद्रा । (निर्वा- तद् गमिकम् । (कर्मस्त. गो. वृ. १०, पृ. १३)। णक. १६-७, पृ. ३२)।
अर्थ की भिन्नता के होते हुए भी अक्षरों की समानता बायें हाथ की मुट्ठी के ऊपर दाहिने हाथ की मुट्ठी रखने वाले पाठों से युक्त शास्त्र को गमिक श्रुत को रखकर शरीर के कुछ ऊंचा करने को गदामुद्रा कहते हैं । कहते हैं।
गरिमा-१. वज्जाहिंतो गुरुवत्तणं च गरिम त्ति गन्धनाम-१. यदुदयप्रभवो गन्धस्तद्गन्धनाम। भण्णति ।। (ति. प. ४, १०२७)। २. वज्रादपि (स. सि. ८-११; त. वा. ८, ११, १०) गुरुतरशरीरता गरिमा । (त. वा. ३, ३६, ३) । २. शरीरविषयं सौरभं दुर्गन्धित्वं च यस्य कर्मणो ३. वज्रादपि गुरुतरदेहता गरिमा। (चा. सा. पृ.
पाकान्निवर्तते तद्गन्धनास । (त. भा. हरि. व ६७)। ४. गुरुशरीरविधानं गरिमा। (त. वृत्ति सिद्ध. वृ. ८-१२)। ३. जस्स कम्मक्खंधस्स उद- श्रुत. ३-३६) । एण जीवसरीरे जादिपडिणियदो गंधो उप्पज्जदि १ जिस ऋद्धि के प्रभाव से वज्र से भी गरुतर तस्स कम्मक्खंधस्स गंधसण्णा। (धव. पु. ६, पृ. शरीर बनाया जा सके उसे गरिमा ऋद्धि कहते हैं । ५५); जस्स कम्मस्सुदएण सरीरे दुविहगंधणिप्फत्ती गरुडा-गरुडाकारविकरणप्रिया: गर होदि तं गंधणामं । (धव. पु. १३, पृ. ३६४)। १३, पृ. ३६१)।
. ४. गन्धनाम सुरभि-गन्धदुरभिगन्धनिबन्धनम् । जो देव गण्ड के प्राकाररूप विकिया के करने में (धर्मसं. मलय. वृ. ६१८)। ५. तथा गन्ध अर्दने, अनुराग रखते हैं वे गरुड कहे जाते हैं।' गाध्यते पाघ्रायते इति गन्धः xxx तन्निबन्धनं गरुडमद्रा-प्रात्मनोऽभिगूखदक्षिणहस्तकनिष्टिकया गन्धनाम । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २३-२६३, पृ. वामकनिष्ठिका संगृह्याधःपरावर्तितहस्ताभ्यां गरुड४७३)। ६. यदुदयाद् गन्धस्तद् गन्धनाम । (भ.पा. मुद्रा । (निर्वाणक. १६, ६, ६, पृ. ३३)। मला. २१२४)। ७. यदुदयेन गन्धो भवति स गन्धः। अपने अभिमख दाहिने हाथ की कनिष्ठिका अंगली (त. वृत्ति श्रुत. ८-११)।
से बायें हाथ की कनिष्ठिका को ग्रहण करके हाथों १, २ जिस नामकर्म के उदय से शरीर में सुगन्ध के नीचे परावर्तित करने से गरुडमुद्रा होती है।
ल. ५२
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org