________________
अनादेश ]
( कर्मवि. गर्ग. गा. १४६ ) । १२. न प्रादेयमनादेयम्, यदुदयाज्जीवोऽनादेयो भवति श्रग्राह्यवाक्यो भवति सर्वोऽप्यवज्ञां विधत्ते, तदनादेयनाम | ( कर्मवि. पू. व्या. गा. ७५)
४ जिसके उदय से युक्तियुक्त वचन होने पर भी लोग उसे प्रमाण न मानें, श्रादर का पात्र होने पर भी उठकर खड़े हो जाने प्रादि रूप योग्य प्रादर व्यक्त न करें, अथवा जिसके उदय से वह शरीरगुण न प्राप्त हो सके कि जिसके प्रश्रय से देखने मात्र से ही लोगों के द्वारा आदेय ( ग्राह्य या श्रद्धाका पात्र) हो सके उसे प्राय नामकर्म कहते हैं । श्रनादेश अनादेश: सामान्यम् । सामान्यत्वं चौदयिकादीनां गति कषायादिविशेषष्वनुवृत्तिधर्मकत्वात् (उत्तरा. नि. वृ. १-४८ ) । गति - कषायादि श्रदयिक भावविशेषों में रहने वाले अनुवृत्ति स्वरूप सामान्य का नाम श्रनादेश है । अनाद्यनन्त बन्धन विद्यते श्रादिर्यस्यानादिकालसन्तानभावेन सततप्रवृत्तेः सो अनादि, अनादिश्वासी अनन्तश्च कदाचिदप्यनुदयाभावादनाद्यनन्तः । XXX यो हि बन्धोऽनादिकालादारभ्य सन्तानभावेन सततं प्रवृत्तो न कदाचन व्ववच्छेदमापन्नो न चोत्तरकालं कदाचिद् व्यवच्छेदमाप्स्यति सोऽनाद्यनन्तो ऽभव्यानामेव भवति । ( शतक. दे. स्वो. टी. ५) ।
जिसका श्रादि श्रन्त नहीं है— जो निरन्तर प्रवर्तमान है, ऐसा बन्ध श्रनाद्यनन्त कहा जाता है । जो न कभी विच्छेद को प्राप्त हुआ है और न आगे भी कभी विच्छेद को प्राप्त होने वाला है वह अनाद्यनन्त बन्ध कहलाता है, जो श्रभव्य जीवों के ही होता है । अनाद्यपर्यवसाननित्यता - तत्राद्या लोकसंनिवेशवदनासादितपूर्वापरावधिविभागा सन्तत्यव्यवच्छेदेन स्वभावमजहती तिरोहितानेकपरिणतिप्रसवशक्तिगर्भा भवनमात्रकृतास्पदा प्रतीतैव । ( त. भा. सिद्ध. वृ. ५-४) ।
जो नित्यता लोक के श्राकार के समान पूर्वापर अवधि के विभागों से रहित होकर प्रव्युच्छिन्न सन्तानपरम्परा से स्वभाव को न छोड़ती हुई तिरोहित अनेक अवस्थाओं के उत्पादन की शक्ति को अव्यक्त रूप से अपने भीतर रखती है उसे श्रनाद्यपर्यवसान
ल. ८
Jain Education International
५७, जैन - लक्षणावली
[ श्रानुगामिक अवधि
नित्यता कहते हैं ।
श्रनानुगामिक अवधि - देखो श्रननुगामिक । १ × X X अणाणुगामिनं ओहिनाणं से जहा नामए केइ पुरिसे एगं महंत जोइट्ठाणं काउं तस्सेव जोइट्टा णस्स परिपेते हि परिपेते हि परिघोलेमाणे २ तमेव जोइट्ठाणं पासइ, अन्नत्थ गए न पासइ, एवमेव श्रणाणुगामि हिनाणं जत्थेव समुप्पज्जइ तत्थेव संखेज्जाणि श्रसंखेज्जाणि वा संबद्धाणि वा असंबद्धाणि वा जोणाई जाणइ पासइ, अन्नत्थ गए ण पासइ, सेत्तं प्रणाणुगामि श्रहिणाणं । ( नन्दी. सू. ११) । २. अनानुगामिकं यत्र क्षेत्रे स्थितस्योत्पन्नं ततः प्रच्युतस्य प्रतिपतति प्रश्नादेशपुरुषज्ञानवत् । (त. भा. १ - २३) । ३. एवमेव ( ज्योतिः प्रकाशितं क्षेत्र पश्यन् पुरुष इव) अनानुगामुकमवधिज्ञानं यत्रैव क्षेत्रे ब्यवस्थितस्य सतः समुत्पद्यते तत्रैव व्यवस्थितः सन् संख्येयानि वा असंख्येयानि वा योजनानि सम्बद्धानि वा असंबद्धानि वा जानाति पश्यति ; नान्यत्र, क्षेत्रसम्वन्धसापेक्षत्वादवधिज्ञानावरणक्षयोपशमस्य, तदेतदनानुगामुकम् । ( नन्दी. हरि. वृ ११, पृ. ३३ ) । ४. अननुगमनशीलोऽननुगामुकः स्थितप्रदीपवत् । ( श्राव. हरि. वृ. नि. ५६ ) । ५. तस्य ( ग्रानुगामिकस्य ) प्रतिषेधोऽनानुगामिकमिति । प्रथमस्य भावयति - यत्र क्षेत्रे प्रतिश्रयस्थानादौ स्थितस्येति कायोत्सर्गक्रियादिपरिणतस्य उत्पन्नम् -- उद्भूतं भवति तेन चोत्पन्नेन यावत् तस्मात् स्थानान्न निर्याति, तावज्जानातीत्यर्थः । ततोऽपक्रान्तस्य -- स्थानान्तरवर्तिनः प्रतिपतति नश्यति । कथमिव ? उच्यतेप्रश्नादेशपुरुषज्ञानवत् । ( त. भा. सि. वृ. १-२३) । ६. न अनुगामिकं अनानुगामिकम्, श्रृंखला प्रतिबद्धप्रदीप इव यन्न गच्छन्तमनुगच्छति तदवधिज्ञानमनानुगामिकम् । ( नन्दी. मलय. वृ. सू. ९ ) । ७. तथा न श्रनुगामिको नानुगामिक: श्रृंखलाप्रतिबद्धप्रदीप इव यो गच्छन्तं पुरुषं नानुगच्छतीति । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. ३३ - ३१९ ) ८. उत्पत्तिक्षेत्र एव विषयावभासकमनानुगामिकम् । (जैनतर्क. पू. ११८ ) ।
1
३ जो अवधिज्ञान जिस क्षेत्र में अवस्थित जीव के उत्पन्न होता है उसी क्षेत्र में उसके श्रवस्थित रहने पर वह संख्यात व प्रसंख्यात योजन के अन्तर्गत
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org