________________
अङ्गमहानिमित्त] १४, जैन-लक्षणावली
[अगुल के द्वारा अल्पबुद्धि शिष्यों के थनुग्रहार्थ की गई को जलाना, अथवा अग्नि के द्वारा सोना, चांदी व संक्षिप्त अंगार्थ ग्रन्थरचना को अङ्गबाह्य कहते हैं। लोहा आदि को शुद्ध करना, तथा उनके विविध अजमहानिमित्त-१. वातादिप्पगिदीग्रो रुहिरप्प- प्राभरण और उपकरण बनाना यह सव अंगारकर्म हदिस्सहावसत्ताई। णिण्णाण उण्णयाणं अंगोवंगाण कहलाता है।
सणा पासा ।। णर-तिरियाणं दळं जं जाणइ दुक्ख- अङ्गारजीविका-अंगार-भ्राष्ट्रकरणं कुंभायःस्वर्णसोक्ख-मरणाइं। कालत्तयणिप्पण्णं अंगणिमित्तं पसिद्धं कारिता। ठठारत्वेष्टकापाकाविति ह्यगारजीविका ।। तु । (ति. प. ४, १००६-७), २. अंग-प्रत्यंगदर्श- (योगशा. ३-१०१; त्रि. श. पु. च. ६, ३, ३३६)। नादिभिस्त्रिकालभाविसुख-दुःखादिविभावनमङ्गम् ॥ कोयला बना कर, भाड़ भंजकर, कुम्हार, लुहार, त. वा. ३. ३६, ३, प. २०२)। ३. तत्थ सुनार एवं ठठेरे प्रादि के कार्य कर और ईट व अंगगयमहाणिमित्तं णाम मणुस्स-तिरिक्खाणं सत्त- कबेल प्रादि पका कर आजीविका के करने को सहाव-वाद-पित्त-सेंभ-रस-रुधिर-मांस-मेदट्ठि - मज्ज- अंगार आजीविका कहते हैं। मक्काणि सरीरवण्ण-गंध-रस - फासणिण्णुण्णदाणि अङ्गारदोष-१.तं होदि सयंगालं जं प्राहारेदि जोएद्रण जीविय-मरण-सुह-दुक्ख-लाहालाह-पवासादि- मुच्छिदो संतो। ( मला. ६-५८% पि. नि. विसयावगमो। (धव. पु. ६, पृ. ७२) । ४. तिर्यङ- ६५५) । २. जे णं णिग्गंथे वा णिग्गंथी वा फासूमनुष्याणां सत्वस[स्वभाव-वातादिप्रकृति-रस-रुधिरा- एसणिज्ज असण-पाण-खाइम-साइमं पडिग्गाहेत्ता दिधातशरीरवर्ण-गन्धनिम्नोन्नतांग-प्रत्यंगदर्शन-स्पर्श- मुच्छिए गिद्धे गढिए अज्झोववन्ने अाहारं आहारे ति नादिभिस्त्रिकालभाविसुख - दुःखादिविभावनमंगम् । एस णं गोयमा ! सइंगाले पाण-भोयणे । (भग. श. (चारित्रसार पृ. ६४) । ५. तथांगं शिरोग्रीवादिकं ७, उ. १)। ३. रागेण सइंगालंxxx॥ (पि. दष्टवा पुरुषस्य यच्छुभाशुभं ज्ञायते तदंगनिमित्त- नि. ६५६) । ४. आहाररागाद् गार्द्धवाद् मिति। (मलाचार वत्ति ६-३०)। ६. अंगं शरीरा- भऊजानस्य
भुजानस्य
चारित्रांगनवासानना
चारित्रांगारत्वापादनादंगारदोषः । वयवप्रमाणस्पन्दितादिविकारफलोद्भावकम् । (सम- (प्राचा. शी. वृ. २, १, सू. २७३)। ५. रागेणावा. सू. अभय. वृ. २६, पृ. ४७)।
sध्मातस्य यद् भोजनं तत् साङ्गारम् । (पिण्डनि. २ शरीर के अंग-उपांगों को देखकर त्रिकालभावी
मलय. वृ. ६५६) । ६. स्वाद्वन्नं तद्दातारं वा प्रशंसुख-दुःखादि शुभाशुभ के जानने की शक्ति को अंग- सयन् यद् भुङ क्ते स रागाग्निना चारित्रेन्धनस्याङ्गामहानिमित्त कहते हैं।
रीकरणादङ्गारदोषः । (योगशा. स्वो.विव. १-३८) प्रडार (इंगाल)-दग्धेन्धनो विगतधूमज्वालोऽ- धर्मसं. स्वो. वृ.३-२३)। ७. गृद्धयाऽङ्गारोऽश्नतःX ङ गारः इन्धनस्थः प्लोषक्रियाविशिष्टरूपः। (प्राचा- xx। (अन. ध. ५-३७); ८. इष्टान्नादिप्राप्तौ रांग शी. वृत्ति १, १, ३, गा. ११८, पृ. ४४)। रागेण सेवनमङ्गारदोषः । (भा. प्रा. टी. १००) । धम और ज्वाला से रहित धधकती हुई अग्नि को १ इष्ट अन्न-पानादि के अतिगृद्धता से सेवन को अङ्गार कहते हैं।
अंगारदोष कहते हैं। ६ स्वादु अन्न अथवा उसके अङ्गारकर्म-१. देखो अग्निजीविका । अंगार- देने वाले श्रावक की प्रशंसा करके भोजन करने कम्ममिदि भणिदे अंगारसंपायणट्ठा कट्ठदहणकिरिया को भी अंगार दोष कहते हैं। घेत्तव्वा । अथवा तेहिं तहा णिव्वत्तिदेहिं जो सुवण्ण- अङ्गुल-१. कम्ममहीए बालं लिक्खं जूवं जवं च समाणादिवावारो सो वि अंगारकम्ममिदि घेत्तव्वं । अंगुलयं । इगिउत्तरा य भणिदा पुवेहिं अट्ठगुणि(जयध. दे. पत्र ६५२)। २. इंगाला निद्दहितुं विक्कि- देहिं । (ति. प. १-१०६) । २. अष्टौ यवमध्यानि णाति । (प्राव. सू. ७)। ३. अंगारकर्म अंगारकरण- एकमंगुलमुत्सेधाख्यम् । (त. वा. ३, ३८, ६) । ३. विक्रयक्रिया। (प्राव. वृ. सू. ७)। ४. इंगालकम्मं ति अट्ठजवमझायो से एगे अङ्गुले । (भग. सू. श. ६, इंगाले दहिउं विक्किणइ, तत्थ छण्हं कायाणां वहो। उ. ७)। ४. जवमझा अट्ट हवन्ति अंगुलं
कापड। (श्रा. प्र. टीका २८८ उद्धत) (ज्योतिष्क. २-७५) । ५. अष्टौ यवमध्यान्येक१ अंगार-कोयला---उत्पन्न करने के लिए काष्ठ मङ्गलम् । (ज्योति. मलय. ब. २-७५ ) ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org