________________
વિપાકરિચય યાનનું સ્વરૂપ, ૩૫. પાંચ પ્રકારની નિદ્રા અને ચાર પ્રકારનાં દર્શને, જેનાથી અવરાય છે તે. દર્શનાવરણીય કર્મનો વિપાક છે. - જેમ કે માણસ રાજાને જોવાની ઈચ્છાવાળો હોય, પણ પ્રતિહારના રેકવાથી રાજાનાં દર્શન ન કરી શકે તમ, આ દર્શનાવર ણય કર્મના ઉદયરૂપ પ્રતિહારના કવાથી, આત્મારૂપ રાજાના દર્શન ન કરી શકે.
મધથી લેપાયેલી મગની ધારાના આસ્વાદ તુલ્ય, સુખદુઃખના અનુભવવાળું વેદનીચ કર્મ છે. ' મદિરાના પાન સરખુ મેહનીય કર્મ છે. જેમ મદિરા પીવાથી, મનુષ્યને કર્તવ્યાકર્તવ્યનું ભાન રહેતું નથી, તેમ મેહનીય કર્મના ઉદયથી સત્યાસત્યનો નિર્ચ થતું નથી, અને ચારિત્ર મેહના ઉદયથી વિરતિના કર્તવ્યમાં આદર થતો નથી.
દેવ, માનવ, તિર્યંચ અને નારક એમ ચાર પ્રકારનું આયુષ્ય છે. પિોતપોતાના જન્મમાં (નિમાં) જીને રાખવા માટે આયુષ્ય એક બેડી તલ્ય છે. ગતિ જાત્યાદિની વિચિત્રતા કરનાર, ચિતારા સમાન, નામ કર્મનો વિપાક આ શરીરમાં જીને હોય છે.
વૃતના અને મદિરાના ભાંડેને બનાવનાર કુંભારની માફક, ઉચ્ચ, નીચ શેત્ર કર્મના વિપાકે, ઉચ્ચ, નીચ ગોત્રોમાં જન્મવું પડે છે. તે ગોત્રકમેન વિપાક કહેવાય છે.
જે બાધતાથી દાનાદિ લબ્ધિઓને લાભ જીને મળતું નથી તે અ તરાયકર્મ ભંડારી સમાન છે ( આ પ્રમાણે મૂલ કમની પ્રકૃતિઓના અનેક વિપાકને ભિન્ન ભિન્ન વિચારતાં, વિપાકવિચય નામનું ધર્મધ્યાન કહેવાય છે.
સંસ્થાના વિચધ્યાન, अनायतस्य लोकस्य स्थित्युपत्तिव्ययात्मनः । आकृति चिंतयेद्यत्र संस्थानविचयः स तु ॥१४॥
ઉત્પન્ન થવું, સ્થીર રહેવું, અને વિનાશ પામવુ એ સ્વરૂપ વાળા અનાદિ અનંત લોકની આકૃતિનું જે ધ્યાનમાં ચિ તન કરવું તે સંસ્થાન વિચય ધર્મધ્યાન કહેવાય છે. ૧૪.
વિવેચન—આ દુનિયાના કોઈ પણ પદાર્થનો દ્રવ્યથી નાશ થતજ નથી. તેના પર્યાય બદલાયા કરે છે, એટલે તે દ્રવ્ય પ્રક
