________________
તે વાયુના ચારે મંડળનું સ્વરૂપ કહે છે. ર૪૩, પૃથિવીનાં બીજથી પરિપૂર્ણ વ્યાસ), વજનાલાંછન (ચિન્હ)થી ચુત, ચાર ખુણાવાળું અને તપાવેલા સોના સરખું પાર્થિવ મડળ છે.
વિવેચન–પાર્થિવબીજ “અ” અક્ષર છે. કેટલાએક આચાર્ય લને પણ પાર્થિવ બીજ કહે છે હેમચંદ્રાચાર્યજીએ “ક્ષા”ને પાર્થિવ બીજ તરીકે માન્યું છે. ૪૩.
વારૂણ મંડલનું સ્વરૂપ, स्यादर्धचंद्रसंस्थानं वारुणाक्षरलांछितम् ।
चंद्राभममृतस्यद सांद्रं वारुणमंडलम् ॥४४॥ અષ્ટમીના ચંદ્ર સરખા આકારવાળુ, વારૂણ અક્ષર “વ” કારના ચિન્ડવાળું, ચદ્ર સરખું ઉજવળ, અને અમૃતના ઝરવા વડે કરી વ્યાસ થએલું વારૂણું મ ડી છે ૪૪
વાયવ્ય મંડળનું સ્વરૂપ, स्निग्धांजनघनच्छायं सुहत्तं विन्दुसंकुलम् ।
दुर्लक्ष्यं पवनाक्रांतं चंचलं वायुमंडलम् ॥ ४५ ॥ તૈલાદિકથી મિશ્રિત કરેલા અજનસમાન ગાઢ શ્યામ તિવાળું, ગળાકારવાળુ, બિંદુનાં ચિન્હથી વ્યાસ, દુખે દેખી શકાય તેવું, અને પવન બીજ “”કારથી દબાયેલું, ચંચળ વાયુમંડળ છે ૪૫.
આનેય મંડળનું સ્વરૂપ, उज्वालांचितं भीम त्रिकोणं स्वस्तिकान्वितम्।. स्फुलिंगपिगं तबीजं ज्ञेयमानेयमंडलम् ॥ ४६॥ ઉચી પ્રસરતી જ્વાલાયુક્ત, લાય આપતુ, ત્રણ ખુણાવાળું, સ્વસ્તિક (સાથીઆ)ના લાંછનવાળું, અગ્નિના કણીયાસરખું, પીળા વર્ણવાળું, અને અગ્નિબીજ રેફ(S) સહિત, આગ્નેય મડળ જાણવુ. ૪૬
अभ्यासेन स्वसंवेद्यं स्यान्मंडलचतुष्टयम् । क्रमेण संचरन्नत्र वायु यश्चतुर्विधः ॥४७॥ અભ્યાસ કરવાથી આ ચારે મંડળ અભ્યાસીને જાણ શકાય છે. આ ચાર મંડળમાં ચાલતા વાયુ અનુક્રમે ચાર પ્રકારને જાણ ૪૭.
