________________
-
-
ક
,
પર,
૨૪૪
પંચમ પ્રકાશ, - તે વાયુના ચારે ભેદે કમે બતાવે છે. नासिकारंध्रमापूर्य पीतवर्णः शनैर्वहन् । कवोष्णोष्टांगुलस्वच्छो भवेद्वायुः पुरंदरः ॥४८॥ પુરંદર વાયુને (પૃથ્વી તત્વનો) વર્ણ પીળા છે. સ્પર્શ કાંઈક શીત અને કાંઈક ઉષ્ણ છે, અને નાસિકાના વિવરને પૂરીને સ્વચ્છ તથા હળવે હળવે આઠ આંગુળના પ્રમાણમાં બહાર વહન થાય છે. ૪૮
धवल शीतलोऽधस्तात् त्वरितत्वरित वहन् । द्वादशांगुलमानश्च वायुवरुण उच्यते ॥४९॥ ધોળા વર્ણવાળા, શીતળ સ્પર્શવાળા અને નીચે ઉતાવળે ઉતાવળે આર આગુલ પ્રમાણે વહન થતાં વાયુને વરૂણ વાયુ (જળતત્વ) કહે છે.
उष्णशीतश्च कृष्णश्च वहस्तिर्यगनारतम् । षडंगुलममाणश्च वायु पवनसंज्ञितः ॥५०॥ પવન નામને વાયુ, (વાયુતત્વ) કાંઈક ઉષ્ણ અને કાંઈક ઠંડે છે. વર્ણ કાળ છે અને નિરંતર છ આંગુલ પ્રમાણે તિર્થો વહન થાય છે,
वालादित्यसमज्योतीरत्युष्णश्चतुरंगुल: ।
आवर्त्तवान् वहन्नू, पवनो दहनः स्मृतः ॥५१॥ ઉગતા સૂર્ય સમાન લાલ વર્ણવાળે, અતિ ગરમ સ્પર્શવાળે અને વળીઆની માફક ઉંચો ચાર આંગુલ વહન થતા દહન નોમને પવન (અગ્નિતત્વ) કહે છે. ૫૧
વાયુ વહન થતી વખતે કરવાલાયક કાર્યો इंद्रं स्तंभादिकार्येषु वरुणं शस्तकर्मसु । वायुं मलिनलोलेषु वश्यादौ वह्निमादिशेत् ॥५२॥ પુરંદરવાયુ વહેતો હોય ત્યારે સ્તંભનાદિ કાર્ય કરવાં, સારાં પ્રશસ્ત કાર્ય વરૂણ વાયુમાં, મલિન અને ચપળ કાર્યો પવન વાયુમાં અને વશીકરણાદિ કાર્ય વહિ નામનો વાયુ ચાલતો હોય ત્યારે કરવાં. પર, પ્રારભેલ કાર્યને તથા પ્રશ્ન કરવાને વાયુ વહન થતી
વખતને શુભાશુભ નિર્ણય - छत्रचामरहस्त्यश्वारामराज्यादिसंपदम् । मनीषितं फलं वायुः समाचष्टे पुरंदरः ।। ५३ ।।
