________________
પ્રથમ પ્રકાશ
બીજા મહાવ્રતની ભાવના
हास्यलोभभयक्रोधप्रत्याख्याननिरन्तरम् ।
आलोच्य भाषणेनापि भावयेत् सूनृतव्रतम् ॥ २७ ॥
હાંસી ૧. લોભ ૨, ભય ૩. અને ક્રોધનાં પચ્ચખાણ (ત્યાગ) કરવા વડે કરીને નિરતર વિચારપૂર્વક બોલવા વડે સત્યવ્રતને વાસિત કરવું. (મજબુત કરવું) ર૭
વિવેચન – અસત્ય (જુઠું) બોલવાના કારણે વિચાર કરીશું તે પ્રથમ મનુષ્ય એક બીજાની હાંસી મશ્કરી કરતાં જૂઠું બોલે છે. મશ્કરીમાં એક બીજાની વસ્તુઓ છુપાવી, અમે લીધી નથી આમ કહી તેની વસ્તુ માટે વ્યાકુળ થતે જોઈ આનંદ પામે છે. અથવા તેની સ્થિતિ તેવી ન હોય, તથાપિ તેવી સારી કે અધમ સ્થિતિના જેવા પર્યાયથી બોલાવી મજા મેળવે છે. આ આનદ કે મજાથી ફાયદો કાંઈ નથી છતાં મનુષ્ય અસત્ય બેલે છે અને બીજા વ્રતને દુષિત કરે છે. તેઓને ગુરૂવર્ય જણુંવે છે કે બીજા વતને તમારે મજબુત કરવું હોય તો હાંસી કરવાનું પ્રત્યાગ્યાન (પચ્ચખાણુ) કરે. બીજી ભાવના લેભનો ત્યાગ કરવાની છે. મનુષ્ય ક્ષણિક વસ્તુની લાલચને પરાધીન થઈને અસત્ય બોલે છે. આ ઠેકાણે વિચારવાનું છે કે ગમે તે વસ્તુ માટે લાભથી પ્રેરાઈ અસત્ય બોલી તે વસ્તુ મેળવશે તથાપિ પુણ્યની પ્રબળતા સિવાય તે વસ્તુ તમારી પાસેથી ચાલી જશે, યા તમારા ઉપગમાં નહિ જ આવે અને બીજા મહાવ્રતને ભાંગી કર્મબંધિત થશે, એટલે અસત્ય બોલી લોભથી તે વસ્તુ મેળવવી નિરર્થક છે. એટલું જ નહિ પણ તે અનર્થ પેદા કરનાર છે. હવે જે તમારું પુણ્ય પ્રબળ છે તે પણ અસત્ય બોલી લેમથી વસ્તુ મેળવવી નિરર્થક છે. કારણ કે તમારું પુણ્ય પ્રબળજ હશે તો તેવી રીતે કર્યા સિવાય પણ તમને તે વસ્તુ સતેષવૃત્તિથી મળી - હેશે અને તેટલો કર્મબ ધ અને અનર્થ થતું અટકશે ૨.
મનુષ્ય ભયથી અસત્ય બેલે છે. ન કરવાનું કોઈ કાર્ય થઈ ગયું હોય તેના સંબંધમાં કઈ પુછે કે આ કાર્ય તમે કર્યું છે? હવે
