________________
-
વિશ્વોદ્ધારક શ્રી મહાવીર સંઘની સ્થાપના કરે છે અને પડિતને યજ્ઞકર્મથી નિવૃત્ત કરી તેમને શિષ્ય બનાવે છે.
સાચી નિર્વાણભૂમિ-આપણે ઉપર જોઈ ગયા તે પ્રમાણે મધ્યમાઅપાપા, ઉત્તર મધ્ય અવંતીમાં આવેલ હોવું જોઈએ. પણ એ વિધાનને બાજુએ રાખીએ તો પણ તે જ ભિયગામથી ૨૭ બાર ચજન છેટે આવેલું હતું. ઉપરાંત જંભિયગામથી ત્યાં જતાં રસ્તે કૌશામ્બીનું અડોઅડનું મેઢક ગામ અને તે પછી પાનિ નામ આવતાં હતાં તે પણ નિશ્ચિત છે એટલે મધ્યમા-અપાપા એ જમિયગામથી બાર યોજન દક્ષિણ-પશ્ચિમે આવેલું ગણાય. અમે જેને મહાવીર ભગવાનની નિર્વાણભૂમિ તરીકે ઓળખાવીએ છીએ તે મધ્ય–ઉત્તર અવ તીની રાજધાની શ્રી વિશાળા યાને શ્રી અપાપા કે
જ્યાં આજે સાંચીના અવશેષો પથરાયેલા પડયા છે તે સ્થળ એજ અંતરે આવેલું છે અને અમે જેને ભગવાન મહાવીરની કેવળજ્ઞાન ભૂમિ લેખીએ છીએ તે ભારદૂત રતૂપના અવશેષોવાળ પ્રદેશ પણ જમિયગામના સ્થળ પર–કૌશામ્બીની સહેજ દક્ષિણ પશ્ચિમે આવેલો છે.
. ૨૭ સમેતશિખરથી દક્ષિણ-પૂર્વમાં પચીસ માઈલ છેટે આજે આજી નામે નદી વહે છે તેને કેટલાક જુવાલિકાના નામે ઓળખાવે છે અને તેનાથી બે માઈલ દૂર આવેલા જલગ્રાસને મિયગામ કહે છે. પણ તે વિધાન તો ગ, ચપા, અપાપા આદિ સ્થળોને અતિપૂર્વમાં ગણું લીધા પછી ગોઠવાયેલું છે, પણ ઉપરોક્ત સ્થાને જ્યારે મધ્ય હિંદની નજીકમાં આવે છે ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ જુવાલિકા નદી પણ એટલામાં જ હોવી જોઈએ અને તે ભારતૂતના અવશેષોની આસપાસ પથરાયેલી હિર બાહની અનેક શાખાઓમાંની એક હોવાને પૂરતો સંભવ છે
