________________
२६१
વિશ્વદારક શ્રી મહાવીર
બાજુએ વૈદિક શાસ્ત્રો પર નજર કરતા જણાય છે. પ્રાચીન સમયમાં તેઓ વિવાહ, શ્રાદ્ધ, યજ્ઞ આદિ ક્રિયાઓ માટે નર્મદાની ઉત્તરે અને સિંધુની દક્ષિણે આવેલા–એટલે સપ્તસિંધુના-અને પૂર્વ, પશ્ચિમ અને મધ્ય એમ ત્રણ વિભાગમાં વહેચાયેલા ઉત્તર અનંતિના પ્રદેશને ચગ્ય લેખતા હતા અને બાકીના બધા જ પ્રાન્ત (અંગ, રંગ, મધ, કલિંગ, કાંચી, સૌરાષ્ટ્ર, દક્ષિણું-–વતી આદિ) ને યજ્ઞાદિ ક્રિયાને માટે અગ્ય લેખતા હતા એ સંગોમાં મહાયજ્ઞની ક્રિયા પૂર્વના પ્રદેશોમાં કરવામાં આવે તે તદ્દન અસંભવિત જણાય છે. એટલે પવિત્ર યજ્ઞભૂમિ સમું શ્રી અપાપા એ પૂર્વ હિંદની પાવાપુરીને બદલે ઉત્તર અવંતીના ગધ્ય પ્રદેશમાં આવેલ શ્રી વિશાલા હેવાને વિશેષ સંભવ છે.
ભગવાન અહાવીર સ્વામીના નિર્વાણથી શરૂ થતી જેન કાલગણના હમેશા અવંતીને આશ્રયીને જ ૧૭ ગણવામાં આવે છે. જે રાત્રિએ
૧૬ સંવંજસ્ટિાશ્ય જાટમાવિકા (=ર્દીક્ષષ્ણુ અવંતી રાજ્ય ક્ષિાર્થે તથા !
नर्मदादक्षिणे यच्च सिंधोरुत्तरमेव च ॥ पौंडाश्वेत सुराष्ट्रश्व वद्यामागधिकास्तथा । न विवाह तथा श्राद्धं यज्ञं चैव समाचरेत् ॥' मादिस्य पुराण ૧૭ આ અનુમાનને વિશેષ સમર્થન એ હકીક્તથી મળે છે કે, તે આખીએ કાળમણુના બતાવતી ત્રણે માથામાં માત્ર અવતિપતિઓને જ, સમયની અનુક્રમે બતાવેલ છે; નહીં કે બીજા કોઈ પ્રદેશ પતિઓને. વળી આ અતિપતિઓ જુદા જુદા વંશના છે એટલું જ નહીં, પણ તે તે વંશના ભૂપતિઓ જેટલો જેટલું સમય અવંતિ ઉપર રાજસત્તા રહ્યા, તેટલે જ કાળ તેમાં નેોિ છે. આ પ્રમાણેની બે ઐતિહાસિક પરિસ્થિતિથી આપણું અનુમાનને વિશેષતઃ
