________________
૨૫૭
અણમોલ ત
દ્વાદશાંગીની રચના–પૂર્વે કહ્યા પ્રમાણે ચૌદ વિદ્યાના પારગામી ક્ષાયોપશમક સમ્યગ દર્શનવાળા શ્રી ગૌતમ મહારાજ ( આદિ ૧ ગણુધરે) દ્વાદશાંગીના રચનારા હતા તેઓ પ્રભુ શ્રી વીરને ખમાસમણું દઈને પૂછતા કે, “હે ભગવન તત્વને કહે! એમ ત્રણ વાર પૂછવાથી અનુક્રમે શ્રી મહાવીરે ત્રિપદી જણાવી જેને આધારે ગણધર મહારાજે બીજ બુદ્ધિથી દ્વાદશગીની રચના કરી અતકેવળી આદિ સ્થવિર ભગવતેએ તે દ્વાદશ અંગેનું સ્પષ્ટીકરણ કરવા ઉપગાદિની રચના કરી.
પ્રાચીન કાળમાં આગમરૂપ ગણાતાં સૂત્રોના દરેક પરનું ચારે અનુયાગગર્ભિત વ્યાખ્યાન કરવામાં આવતું હતું પરંતુ અવસર્પિણ કાલ આવતાં, તેના પ્રભાવે જીવોનાં બુદ્ધિ આદિ ઘટતાં જણાવાથી તે તે અનુયાગોને સમજવામાં ગૂંચવણ ઊભી થવા લાગી. થતી ગેરસમજૂતીને ટાળવા પૂજ્ય શ્રી આર્ય રક્ષિતસૂરિ મહારાજે તે યારે અનુગને પ્રત્યેક સૂત્રોમાં જુદા જુદા વહેચ્યા ત્યારથી તે તે સૂત્રોનું વ્યાખ્યાન તે તે અનુયાગોને આશ્રયીને જ કરવામાં ગૌરવ મનાય છે. - તવ-પ્રતિભા -–ગણધર ગૌતમે રાજગૃહના સમવસરણમાં ભગવાન મહાવીરને પૂછેલા પૂર્વેત તત્તમય પ્રશ્નોની અસર ત્યાં બેઠેલા તમામ પ્રકારના શ્રોતાજનનાં અંતરમાં અવનવા રૂપે પ્રવેશી.
જીવન-મૃત્યુને સ્પર્શતા જ્ઞાનપૂર્વ ઉત્તરની, ત–પ્રતિભા દરેકની આસપાસ અમુકને અમુક આકારમાં તરવા લાગી. નિર્મળ તત્ત્વમય ઉપદેશની પ્રતિભા જ એટલી જીવન્ત અને પ્રેરણાદાયી હોય છે કે તેની સામે એક વખત ગમે તેવું મસ્તક ઝૂકી જાય. તત્ત્વ સૂમ હાય એટલે તેની પ્રતિભા પણ સૂમ રહે. રસ્થલ કરતાં સૂમની પ્રતિભા નિયમ પ્રમાણે વધુ અસરકારક અને જીદન્ત પ્રેરણાદાયી નીવડે છે, આચાર્યની આંખે પિતાના ઉપર પડતાં જ શિષ્ય અધ્યયનમાં મગ્ન થાય છે, તેનું કારણ જ આચાર્યની સૂમ જવલંત તવ પ્રતિભા છે.
૧૭
