________________
વૃથા ઉપદેશ
૧૭*
શયન સમ્રાટ એલીન આજે પુણ્ય-પાપના દ્વન્દને ભૂલવા ને ભુલાવવા તૈયાર થયો છે. તેના સામ્રાજ્યમાં સર્વને સરખા દરજજે જીવવાની તેણે ફરમાન કાઢયાં છે. તે ફરમાનોના અમલ પાછળ તે કરડી નજર રાખે છે. મને આ બધું સ્વપ જેવું જણાય છે. ગમે તેમ કરો, કર્મને પ્રેર્યો માનવી, કર્મોની ગતિ પ્રમાણે જ વર્તવાને છે. કાયદાથી ડરતો માનવી, શરીરથી ગુન્હ ને કરે, પણ તેના માનસિક ગુન્હા બદલ જવાબદાર કોણ ?
એક રાજાએ પિતાના નગરમાં પધારેલા એક મહાત્માને પૂછયું કે, સ્વામીજી, અમારા નગરની પ્રખ્યાત ગણિકા રતિનો ઉદ્ધાર થાય તે માર્ગ બતાવે. સ્વામીજી શિર પંપાળતા બોલ્યા, “રાજન જે તારા નગરની તે ગણિકા ફકત એક જ રાત માટે નૈષ્ઠિક બ્રહ્મ રચર્યનું પાલન કરે, તે તરત જ તેને ઉદ્ધાર થાય.' રાજાએ આ વાત રતિને કરી. જે પ્રમાણે વર્તવાને તેણે તેને કડક હુકમ કર્યો. તેના ભવનને બારણે ચેકીદાર ગોઠવ્યા. રાત પડી. રતિને મળવા આવતા માણસને ચોકીદારોએ કાઢી મૂક્યા. રતિ એકલી મકાનમાં બેસીને વિચારવા લાગી. મારે રતિધર્મ આજે બરબાદ થશે- અંતરમાં ઘોળાતી ઝેરી ભાવનાએ તેને બુદ્ધિ સુજાડી. તે રાતે તેણે નિજના માનસદેશે સેંકડો પરિચિત માનવોને ચીતર્યા અને પિતાનો ધર્મ પૂરો કર્યો.
રશિયન સમ્રાટ ભલે એમના માન પ્રતિ કડક રહે, કડક ફરમાન કાઢે પણ તેથી તે તેમના મનને સમ્રાટ નહિજ બની શકે, બને એક દિવસ આવશે કે જ્યારે આપણે રશિયાના સમાનવાદની પુસ્તકૅની ચિતા ખડકાતી જઈશું અને તેના પ્રકાશમાં રશિયન નરનારીમાં દીપાવલીના પ્રકાશનો અનુભવ કરશું. એટલે કે મુશ્યપાપનો આદર ધર્મ પ્રમાણે છે. સુખ-દુઃખનું આદિ નિદાન કર્મ છે, યોજનાઓ ઘડવાથી કે ભાષણ કરવાથી પ્રજાઓને સાચાં સુખ ન જ
