________________
અને પરમાણુ એમ ચાર ભેદવાળું છે. અને ઉપચરિત કાળદ્રવ્યને કેઈ ભેદ નથી. આ રીતે પાંચે અજીવ દ્રવ્યના કુલ ૧૪ ભેદો જાણવા.
(૧) અરૂપી ધર્માસ્તિકાયનું લક્ષણજીવ અને પુદ્ગલ દ્રવ્યને અક્રિય ભાવે ગતિ પરિણામમાં સહાયકપણું.
(૨) અરૂપી અધર્માસ્તિકાયનું લક્ષણ-જીવ અને પુદ્ગલ દ્રવ્યોને સ્થિર રહેવામાં અક્રિયભાવે સહાયક પણું.
(૩) અરૂપી આકાશાસ્તિકાયનું લક્ષણજીવ અજીવ રૂપ સવે દ્રવ્યને અક્રિયભાવે અવકાશ (જગ્યા) આપવારૂપ છે.
૪) અરૂપી કાલ દ્રવ્ય-જીવ અને અજીવ દ્રાના વર્તનાદિ પરિણામમાં મુખ્યત્વે કાળાદિ ભેદે ભિન્નતા જણાવવારૂપ લક્ષણ હોઈ કાળદ્રવ્યને જીવાજીવ સંબંધે ઉપચરિત દ્રવ્ય જાણવું.
(૫) પુદ્ગલાસ્તિકાય-વર્ણાદિયુક્ત-રૂપી-ક્રિયત્વપરિણમી-અચેતન સમસ્ત પુગલ દ્રવ્યનું-પૂર–ગલન ચાને મળવા-વિખરવારૂપ લક્ષણ જાણવું (આથી જ તો તેને અનિત્ય કહેલું છે.)
ઉપર જણાવેલ પાંચેય અજીવ દ્રવ્યમાં સ્વતઃ તેમજ પરતઃ પરિણામ પામતા પુદગલ દ્રવ્યનું કિંચિત્ વિશેષ સ્વરૂપ નીચે મુજબ જાણવું.
