Haimshabdanushasanam Laghunyas Sahitam

SR No.: 010659
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: ZZZ Unknown
Total Pages: 1131
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 78 MB

Page 261

areer +संसर्पा | अर्थे *अग्नौ वशे विकपने प्रकपने विसहने प्रसहने । अर्थेमभृतयः सप्तम्येकवचनान्तमतिरूपकाः स्वभावात्*निपाताद्वा । *लवणम् उष्णम् *शीतम् *उदकम् *आर्द्रम् । लवणादीनामेतत्सूत्रविहितगतिसंज्ञा संनियोग एव *मान्तत्वं निपात्यते । प्रादुस् आविस नमस् इति साक्षादादिः ॥ १४ ॥ नित्यं हस्ते पाणावुद्दा || ३ | १ | १५ || हस्ते पाणावित्येतौ सप्तम्येकवचनान्तमतिरूपकाव्ययौ । सप्तम्यन्तावनव्ययावित्येके । ताबुद्वाहे दारकर्मण्य गो धातोः संबन्धिनौ गतिसंज्ञौ नित्यं भवतः तस्माच्च धातोः प्राक् प्रयुज्येते । हस्ते कृत्य । पाणौकृत्य । भार्यां कृत्वेत्यर्थः । उद्राह इति किम् । इस्ते कृत्वा कार्पापणं गतः । नित्यग्रहणाद्वानिवृत्तिः ॥ १५ ॥ * प्राध्वं बन्धे ॥ ३ । १ । १६ ॥ प्राध्वमिसे तन्मकारान्तमव्ययमानुकूल्ये वर्तते । तचानुकूल्यं यदा तु कं भवति तदा *बन्ध इत्युच्यते । अनेकार्थत्वाद्वा निपातानां मुख्य एवास्य वन्योऽर्थः । तत्र वर्तमानः माशब्दः कृगो धातोः संवन्धी गतिज्ञो भवति । तस्माच धातोः प्रागेव प्रयुज्यते । प्राध्वंकृत्य । बन्धनेनानुकूल्यं कृत्वेत्यर्थः । बन्ध इति किम् । माधव कृत्वा शकटं गतः || १६ || *जीविकोपनिषदौपम्ये || ३ | १ | १७ || जीविकोपनिषच्छब्दौ औपम्ये गम्यमाने कृगो धातोः संबन्धिनौ गतिसंज्ञौ भवतः तस्माच धातोः प्रागेव प्रयुज्येते । जोविकाकृत्य । उपनिषत्कृत्य । जीविकामिवोपनिषदमिव कृत्वेत्यर्थः । औपम्य इति किम् । जीविकां कृत्वा, उपनिषदं कृत्वा गतः ॥ १७ ॥ * नाम नाम्नैकार्थे समासो बहुलम् प्रसप्रनेपि ॥ - संसपेंति प्रयोजनसवरणयो ॥ अग्नाविति तेक्ष्ये ॥ वत्से इति अस्वातन्त्र्ये ॥ विकपने प्रकपने इति । उभो वैरूप्पे । विकपने हिसाया प्ररूपने इत्यन्ये ॥ विसहने प्रसहने इति उत्साहे सामर्थ्यं च ॥ निपाताद्वेति । आकारान्ताना ध्वनाना निपातनादाकारान्तत्व न तु आपन्तलम् ॥ लवणमिति रुच्यनें ॥ उष्णमिति अभिभवे ॥ - शीतमिति अनादरे ॥ उदकमिति दे द्रवे च ॥ आद्रमिति सोदकाभिनवयो ॥ - मान्तत्वं निपात्यत इति । तेन लगणीकृत्येत्यादी पूर्वसूचनिहितगतिसशासनियोगे न भवति । तथा लगणा कला यथागू भुङ्क्ते । शीत कृत शीता कृता शीता कृता इत्यादावभिधेयवलिने गतिसज्ञाया अभावान्मान्ताभाव ॥ - प्राध्वं बन्धे ॥ बन्धहेतुकमिति । बन्धजनितमित्यर्थः । दुष्टामादिहिं बन्धनेनानुकूल्ये व्यवस्थाप्यते ॥ बन्ध इत्युच्यते इति कार्ये कारणोपचारात् । कारण यन्ध कार्यमानुकूल्य बन्ध एवानुकूल्ये वर्तते ॥ - जीविकोपनिषदौपम्ये | जीवन जीविका 'भाव - इति क । तत आपले च जीविका । अथवा जीव्यतेऽनयेति 'नाम्नि पुसि च' इति पके जीनिका जीवनोपाय औपम्य इत्यत्र उपमीयतेऽनयेति ' उपसर्गादात इति अडि भिदादिलाद्वा उपमा । तस्या भाव ओम्यम् उपमानोपमेयभावलक्षणसवन्ध । समासकृत्तदितेषु सपन्धाभिधानमिति सबन्धे भावप्रत्ययोत्पादात् ॥ - नाम नाम्नैकायै समासो बहुलम् ॥ ननु चात्र सहग्रहण कर्त्तव्य सहभूतयो समाससज्ञार्थम् । न च नाम्नेति तृतीयया सहयोगाक्षेपात् 'वृदो यूना - इतिवत् एकेकस्य न भविष्यतीति वक्तव्यम् । यथा पुत्रेण सहागत इति द्वयोरपि तातपुत्रयोरागमनेन सबन्ध एवमेकेकस्य समाससा स्यात् । सहग्रहणात्स्त्वेका समाससज्ञा सहभूतयोर्भवति दोषाभावात् ( एकेकस्य समाससज्ञेतिशेष) भवत्विति चेत् । यद्यपि समुदायरूपवाक्यवर्जनात् पर्युदासात् समाससमुदायस्य नामत्वे दोषाभाव, तथापि सक्पाद इत्यादी समासान्ते दोष | सत्यम् । यथा प्रत्यवयत्र वाक्यपरिसमाप्तिर्दृष्टा यथा यज्ञदत्तदेवदत्तविष्णुमित्रा भोज्यन्तामिति । न चोच्यते प्रत्येकमिति प्रत्येक च भुजिक्रिया समाप्यते । एवमत्रापि (स) प्रत्येक समाससा सत्यपि नोच्यते । यद्वा समास इति मरतीय सज्ञा अन्तर्थ विज्ञायते समस्यन्ते सक्षिप्यन्ते पदान्यस्मिन्निति । समुदायविपयाया तु सजाया पूर्वोत्तरपदयोरेकत्वेन न्यसन भवति । तस्मात्समात
Kokookkeeeeekekke
****OKK