________________
.
तत्त्वचिन्तामणे
साध्यानिश्चयदशयां पक्षत्वे तदनुपसंहार्येव व्यतिरेकिसाध्यके साध्याभावववृत्तित्वाचानदशायामिदं दूषणं तदवगमेऽपि साधारणसङ्कर एव, एवं व्याप्यत्वासिद्धनाने तदुद्भावने चायं व्यभिचारवदुपजीव्यत्वाददोषः, घटाकाशोभयत्तिदित्वाश्रयत्वञ्च विरुद्धमेव ।
साध्याभाववगामित्वरूपं साधारण्यमावश्यकमिति तेन सङ्करानाधिकरणस्य माध्यौयत्वाभावरूपमनुपसंहारित्वं पृथग्दोष इत्यत शाह, 'व्यतिरेकौति वृत्तिमत्त्वव्यतिरेकवत्माध्यक इत्यर्थः, 'इदं' व्याप्तिपहानुकूलत्यादिना उक्तमनुसंहारित्वं । ननु वहिमान् गगनादित्याद्यवृत्तिहेतौ साध्यव्यभिचरितत्वविशिष्ट-माध्यमामानाधिकरण्यरूपस्य माध्यसम्बन्धितावच्छेदकधर्मवत्त्वरूपस्य वा विरहरूपव्याप्यत्वासिद्धिरावश्यकौति तया मकरानाधिकरणस्य हेत्वीयवाभावरूपमनुपसंहारित्वं पृथक् दूषणमत श्राह, ‘एवमिति, 'अयं' अधिकरणादौ हेत्वीयत्वाद्यभावः, 'व्यभिचारवदिति वृत्तिमद्धेतौ माध्याभाववगामिलवदित्यर्थः, 'उपजीव्यत्वादिति, अयं हेतुर्व्याप्तिशून्यः स्वाभाववदधिकरणसामान्यकत्वादित्यादिक्रमेणानुपसंहारित्वस्य व्यायस्वामिद्धियहं प्रत्युपज्ञोव्यत्वादित्यर्थः । ननु घटोऽनित्यो घटाकाशोभयवृत्तिद्धित्वाश्रयत्वादित्यत्र स्वाव्यापकमाध्यकत्वेनानुपसंहारिणि व्यवहारौपयिकस्यानुपसंहारित्वस्थाव्याप्तिः तत्रत्यपक्षतायाः केवलावयिधविच्छेद्यत्वाभावात् अत पाह, 'घटाकाणेति, 'विरुद्धमेवेति
