________________
. सत्वचिन्तामयी
न च व्यतिरेकिप्रयोगे तदपन्यासः, व्याप्ति-पक्षधर्मतयोरप्रतिक्षेपेऽकिश्चित्करत्वात, स्वार्थानुमाने च सर्वसपक्षव्यात्तिरेव दोष इत्यक्तमिति।
इति श्रीमहङ्गशोपाध्यायविरचिते तत्वचिन्तामणौ अनुमानायद्वितीयखण्डे असाधारणपूर्वपक्षः ॥१॥ भयव्यावृत्तत्वं दृष्टान्तस्य साधनवैकल्यवदुपाधिवच्च निग्रहस्थानत्वादेवोद्भाव्यमतमाछ, 'किञ्चेति, 'इत्युक्तेति इत्यादिकतिपयावयवमुवोत्यर्थः, 'निवृत्ते' वादिनौति शेषः,(२) पञ्चावयवोत्युत्तरं तदुपन्यासे तु पर्यनुयोज्योपेक्षणस्य निग्रहस्थानस्य प्रसङ्ग इति भावः । 'इदं' सपक्षादिव्यावृतत्वं, ‘न्यूनत्वेनेति उदाहरणाद्यनुल्या न्यूनत्वेनेत्यर्थः । नमूनावितेऽपि न्यूनले वादिनः प्रत्यवस्थानात् न तस्य निग्रहस्थानत्वं अत-बाह, 'तदुद्भावन इति न्यूनत्वस्योद्भावन इत्यर्थः, 'तत्' असाधारण्यं, 'उपजीयं, अतस्तद्धेतोरितिन्यायेन तस्योद्भाष्यत्वमित्यर्थः, सभाचोभादिना उदाहरणाद्यनुतौ व्यभिचाराब तस्योपजीव्यवमित्याइ, 'असाधारण्येति, 'व्यतिरेकिप्रयोगे' व्यतिरेकव्याप्यन्तर्भावेण न्यायप्रयोगे, तदीयोदाहरणस्य हेतौ माध्यमामानाधिकरण्यायोधकतया रहमाणस्य हेतोः माध्याभावीयव्याप्ति-पक्षधर्मताखण्डनप्रयुक्तपर्य्यनुयोज्योपेक्षणस्योद्भावनासम्भवादिति भावः । नन्दावनकामासम्भवेन मा भूत् परार्थानुमाने सपक्ष-विपक्षोभयष्यावृत्तवं दोषः खार्थानुमाने तु स्यात् तत्रोद्भावनस्यामपेक्षणत् अत बाइ स्वार्थेति ।
इति श्रीमथुरानाथतर्कवागौश-विरचिते तत्वचिन्तामणिराये अनुमामाख्य-दितीयखण्डरहस्ये असाधारणपूर्वपक्षरहस्यं । (१) गघिशितमूलपुलके 'वादिगि निखत्ते' इत्येव पाठो वर्तते ।
