________________
अवयवः।
शनायोपनयः, तपानुमितिकारणवतोयलिङ्गपरामर्शजनकावयवत्वमुपनयत्वमिति सामान्यलक्षणं, साध्यध्याप्यविशिष्टपक्षबोधकावयवत्वं साध्याभावव्यापकाभावप्रतियोगिमत्पक्षबाधकावयवत्वञ्च विशेषलक्षणइयम, उदाहरणन्त एव प्रयोग इति न वाच्यं वृती
कस्थानुमितिहेतुत्वाभावादमजतेः, अनुमितिकारणव्यापारसमानाकारज्ञानजमकावयवत्वमुपनयत्वमित्यपि कचित् । 'मामान्यलक्षणं' अन्यय्युपनय-व्यतिरेक्युपनयसाधारणमामान्यशक्षणमित्यर्थः, 'साथव्याप्येति माध्यान्वयव्याप्तिविशिष्टेत्यर्थः, 'माध्याभावेति माध्यौयष्यतिरेकव्याप्तिविशिष्टप्रकृतहेतमत्तया पक्षबोधकावयवत्वमित्यर्थः । 'जरभौमांसकमतं निरस्थति, 'उदाहरणान्त एवेति उदाहरणदिषिकस्यैव प्राभाकरादिनव्यमीमांसकानां सम्मतत्वादिति ध्येयं । 'बतीयलिङ्गपरामर्शस्येत्यस्य विवरणं 'याप्ति-पक्षधर्मनावगाहिन इति, 'अवयवान्तरात्' उपनयभित्रावयवानरात् । ननु भौमांसकमते व्याप्तिविशिष्टपक्षधर्मताया ज्ञानं नानुमितिहेतरतस्तदलाभो न चतिकर इत्यत बाह, 'तदनभ्युपगमेऽपौति, 'अलाभादिति व्याप्यतावच्छेदकरूपेण पक्षधर्मवयहस्यानुमितिहेतुतायाः परैरपि नौकारादिति भावः । 'हेतुवचनात्' हेत्ववयवान्, 'को हेतुरित्यस्य कुतः रत्याकाङ्क्षायां तात्पर्य, अन्यथा धूमादित्युत्तरस्य धूमधर्मिकहेतुत्वबोधाजनकत्वेन तस्य को हेतुरित्याकाङ्गानिवर्तकत्वानुपपत्तेः मयातिरिक्तसुवर्थस्य प्रकृत्यर्थविशेष्यत्वनियमादिति ध्येयं । तिस
