________________
अवयवः।
क्षेपात्, साध्यान्वये तदभिधानं तदभिधाने च साध्यान्वय इत्यन्योन्याश्रयात् । तस्मात् प्रतोदनुपपत्त्या प्रतीतानुपपत्त्या वा नेहाक्षेपः ।
अन्ये तु(१) शब्दानित्यत्वे प्रमाणं वदेति यदि मध्यस्थस्यानुयोगः तथापि प्रमाणमात्रे नाकाङ्गा किन्तु विशिष्टे, विशिष्टन्तु विशेषणं साध्यमनभिधाय न शक्याभिधानं। न च वस्तुतायत्साध्यं तच प्रमाणं वदेति मध्यस्थनियोगः, वादिद्दयमध्ये तदसम्भवात् तस्मात्सा
न च शब्दानित्यत्वे प्रमाणं वदेति प्रश्नवाक्यादेव माध्योपस्थितिभविष्यतीति वाच्यम् । तदा धूमादिति पञ्चमौ न स्यात् किन्तु धूमइत्येव स्थादिति, किन्तु विशिष्ट इति शब्दानित्यत्वप्रमाणे इत्यर्थः, 'तदसम्भवात्' वस्तुगतिवासम्भवात्, इयोरेकस्यावश्यं बाधितत्वादिति भावः । 'अन्ये' इत्यखरमोद्भावनं, नौजन्तु वस्तुतो यत्मिषाधयिषितं माध्यं तत्र प्रमाणं वदेति प्रश्ने नोकदोष इति ध्येयं। उपसंहरति, 'तस्मादिति, 'न वान्वयबोधकत्वमिति हेतुवाक्यस्येति शेषः, तथाच न वा तादृशाकाङ्क्षानिवर्तकान्वयबोधजनकत्वं हेतुवाक्यस्येत्यर्थः, तथाच एतदुभयानुकूलसाध्योपस्थित्यर्थं माध्यनिर्देश इति भाव:(२) ।
(१) प्रतिज्ञायाः साधनाङ्गत्वे निबन्धकृदयक्तिमुपन्यस्यति, 'अन्ये विति, मध्यस्थस्येत्युपलक्षणं वादिनोवेत्यपि द्रव्यं, 'धनुयोगः' प्रश्नः, प्राब्दानित्यत्वं साधयेत्येवं मध्यस्थस्य नियोगः साम्प्रदायिक इत्यतो यदौत्यक्त, 'विशिशुइति शब्दानित्यत्वसाधकत्वविशिय इत्यर्थः, 'यत्माध्यं' पक्ष इति शेषः, 'सदभावात्' वास्तविकत्वाभावात् । इति जागदीशौ व्याख्या । (२) ननु प्रतिज्ञोत्तरं हेतुरेवोद्भाव्यते न उदाहरणादिकमित्वत्र किंनिया.
91
