________________
(७२
तावचिन्तामण
पहिसावं गृहसावं मरणच कल्प्येत कस्यचित् कचिवस्तुगत्या अप्रमाणत्वात् अर्थापत्त्याभासश्चैवं न स्यात् ।
इति श्रीमहङ्गशोपाध्यायविरचिते तत्त्वचिन्तामण अनुमानास्यहितीयखण्डे संशयकरणकार्थापत्तिसिबान्तः। 'सहे नास्तौति गतवर्षमध्ये ग्टहे नास्तीत्यर्थः, 'प्रमाणेषु' निश्चयत्रपेषु, 'दयोः' प्रतवर्षजीवित्वनिश्चय-प्रतवर्षमध्ये ग्टहासत्त्वनिश्चययोः, 'अविरोधेऽपि' परस्परविरुद्धार्थविषयकवाभावेऽपि, 'विरोधज्ञानमस्तौति हतीये विरुद्धार्थविषयकत्वज्ञानमस्तीत्यर्थः, 'तच' तस्मिन् जाने मति, 'अप्रमाणघटितेति प्रमात्मकनिश्चयघटितेत्यर्थः, 'प्रमाणइयेति विरुद्धदयेत्यर्थः, "विरोधज्ञानेति विरुद्धार्थविषयज्ञानेत्यर्थः, 'अप्रामाण्यसंशयेति देवदत्तः शतवर्षजीवौ प्रतवर्षजीवी देवदत्तोग्रह एवेति निश्चयदयनिष्ठाप्रामाण्यमंशयेत्यर्थः, 'प्रमाणयोः' प्रमात्मकनिश्चयद्वयोः, 'अविरोधोपपादक' भ्रमत्वाभावोपपादक, 'प्रमाणविरोधि' अप्रमात्मकनिश्चयविषयविरोधि, 'तदिरोधि कल्पयतौति तद्विषयौभूतस्य विरोध्येव कल्पयतीत्यर्थः, 'विरोधघटकस्य' विरुद्धार्थविषयकत्वज्ञानघटकस्य, 'प्रमाणत्वेन ज्ञानादिति प्रमाणत्वेन निघयसम्भवादित्यर्थः, ‘फलबलेनेति तर्फ विनापि वहि:सत्त्वज्ञानोत्पत्तिबलेनेत्यर्थः।
इति श्रीमथुरानाथतर्कवागौश-विरचिते तत्त्वचिन्तामणिरहस्से अनुमानाख्यदितीयखण्डरहस्ये संमयकारणकापत्तिसिद्धान्तर हवं।
