________________
तत्वचिन्तामणो
इति श्रीमहोशोपाध्यायविरचिते तत्त्वचिन्तामणौ अनुमानखण्डे व्याप्तिवादे व्याप्तिपञ्चकं ।
गाभाववान् सत्वादित्याद्यव्याप्यत्तिकेवलान्वयिसाध्यकेऽपि चाभावादित्यर्थः, माध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्न माध्यतावच्छेदकावच्छिन्नप्रतियोगिताकसाध्याभावस्य माध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन माध्यवत्त्वावचित्रप्रतियोगिताकान्योन्याभावस्य चाप्रसिद्धत्वात् कपिसंयोगाभाववान् सत्त्वादित्यादौ निरवच्छिन्नमाध्याभावाधिकरणत्वस्याप्रमिङ्कत्वाच्च इति भावः । हतीयचक्षणस्य केवलान्धयिसाध्यकासत्त्वञ्च तड्याख्यानावसर एव प्रपञ्चितम् । एतच्चोपलक्षणं द्वितीये कपिसंयोगी एतदृत्वादित्यादावव्याप्तिः अधिकरणभदेनाभावभेदे मामाभावेन कपिसंयोगवद्भिनत्तिकपिसंयोगाभावोऽपि द्रव्यरतिः कपिसंयोगाभाव एव तदृत्तित्वादेतदृक्षत्वस्य । न च माध्यवह्निववृत्तित्वविशिष्टसाध्याभाववदवृत्तित्वं वक्तव्यं एवञ्च वृक्षस्य विभिष्टाधिकरणत्वाभावाचाव्याप्तिरिति वाच्य। साभावपदवैयपित्तः । साध्यवद्भित्रवृत्तित्वविशिष्टवदवृत्तित्वस्यैव सम्यक्त्वात् ।मद्धेतौ इवधि- . करणे विशिष्टाधिकरणवाभावादेषासम्भवाभावात् । हतीये माध्यवत्प्रतियोगिताकान्योन्याभावमात्रस्य घटकत्वे चालनौन्यायेनान्योन्याभावमादाय नानाधिकरणकमायके वकिमान् धूमादित्यादावव्याप्तित्यपि बोध्यम्।
इति श्रीमथुरानाथतर्कवागीशविरचिते तत्त्वचिन्तामपिरहस्ये अनुमानखण्डे व्याप्तिवादरहस्ये व्याप्तिपञ्चकरहस्यं ।
