________________
तत्त्वचिन्तामणौ जलभिन्ना न वेत्यादि प्रत्येकं वयोदशसंशयविषयाणं चयोदशान्योन्याभावानां समुदायः पृथिव्यामवगतो व्यतिरेकादिनिरूपकः । न चैवं पृथिव्यामेव साध्यप्रसिडेय॑तिरेकिवैयर्थं, साध्यनिश्चयार्थ' व्यतिरेकिप्रवृत्तेः । न चासाधारण्यं, समुदितान्योन्याभावानां
रूपतया विशेष्यतावच्छेदकीभूतं तेजोभिन्नत्वं सामानाधिकरण्यममर्गण विधेये जलादिद्दादशभिन्नत्वे प्रकारोभूय भासते विशिष्टवैशिष्यबोधे विशेष्यतावच्छेदकस्य मामानाधिकरण्यसंसर्गण विधेये प्रकारत्वनियमादिति भावः । 'व्यतिरेकादौति, 'श्रादिना पक्षे माध्यतावच्छेदकावच्छिन्नसाध्यवैशिष्टस्य परिग्रहः, तदिदं तेजोभिन्नत्वविशिष्टजलादिद्वादशभेदाः साध्या इत्यभिप्रेत्योक्तं । तेजोभिन्नत्वविशिष्टजलभेदः तदिशिष्टो वायुभेद इति क्रमेण परस्परविशिष्टभेदः माध्यइत्यभिप्रेत्याह, 'यद्वेति, 'पृथिवी जलभिन्ना न वेत्यादौति(१) श्रादौ पृथिवी जलभिन्ना न वेति संशयः, ततो जलभिन्ना पृथिवौ तेजोभिन्ना न वेति संशयेन जलभिन्नत्वविशिष्टतेजोभिन्नत्वे प्रमिद्धे जलभिन्नत्वविशिष्टतेजोभेदवतौ पृथिवी वायुभेदवती न वेति संशयइति क्रमेण त्रयोदशसंशयविषयेत्यर्थः, 'समुदाय इति, 'समुदायः'
(१) चमत्संहोतेषु त्रिषु मूलपुस्तकेध पुस्तकद्दये 'पृथिवी जलभिन्ना'
इत्यत्र 'एथिवी इतर भिन्ना' इति पाठोवर्त्तते परन्त्वयं मथुरानाथ• घनमूलपाठविरुद्धत्वात् न समोधोनः ।
