________________
..
तत्वचिन्तामणौ
वस्थापि प्रमेयत्वादिना, निरुकमाध्याभावाधिकरणताव्यापकवान द्रव्यं सत्चादित्यादावतिव्याप्तिः। तदधिष्ठान्योन्याभावप्रतियोगितानवच्छेदकत्वं व्यापकत्वमित्युतौ तु निर्धूमन्ववान् निर्वशित्वादित्यादावव्याप्तिः निहित्वाभावानां वहिव्यतीनां सर्वासामेव चालनौन्यायेन निधूमवाभावाधिकरणतावनिष्ठान्योन्याभावप्रतियोगितावच्छेदकत्वादिति वाच्यं । तादृशाभावाधिकरणताव्यापकतावच्छेदक हेतुतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्न-यावच्छिन्नाभावत्वं तदुर्मवत्त्वस्य विवक्षितलात् व्यापकतावच्छेदकत्वन्तु तदनिष्ठात्यन्ताभाक्मतियोगितानवच्छेदकत्वं न तु तद्वनिष्ठप्रतियोगियधिकरणाभावप्रतियोगितानवच्छेदकत्वं तद्दति निरवछिनत्तिमान् योऽभावस्तत्प्रतियोगितानवच्छेदकत्वं वा, प्रकृते व्यापकतायां प्रतियोगिवैयधिकरण्यस्य निरवधिवत्वस्य वा प्रवेशे प्रयोजनविरहात् तेन पृथिवौ कपिसंयोगादित्यादौ नातिव्याप्तिः कपिसंयोगाभावत्वस्य निरुतव्यापकतावच्छेदकत्वविरहादित्येव परमार्थः ।
"माध्यवदन्येति अचापि प्रथमलक्षणोकरीत्या हेतौ माध्यवदन्यत्तित्वाभाव इत्यर्थः । तादृशवृत्तित्वाभावश्च तादृशवृत्तित्वसामान्याभावो बोध्यः तेन धूमवान् बहेरित्यादौ धूमवदन्यजलहुदादित्तिवाभावस्य धूमवदन्यत्तित्व-जखत्वोभयाभावस्य च देती सत्त्वेऽपि नातिव्याप्तिः। माध्यवदन्यत्वच अन्योन्याभाववनिरूपितमाध्यवत्त्वावच्छिनप्रतियोगिताकाभाववत्वं तेन वहिमान् धूमादित्यादौ तत्तदकिमदन्यस्मिन्धमादे तावपि नाव्याप्तिः, न वा वकिमायावछिनप्रतियोगिकात्यन्नाभावस्य स्वावशिवभिनभेदरूपया
