________________
.
.
तत्त्वचिन्तामणी
नव्यास्तु माध्यवजिवे यः माध्याभावः माध्यवद्भिवसाध्याभावः तदत्तित्वमिति सप्तमौतत्पुरुषोत्तरं मतप्प्रत्ययः तथाच माध्यवशिनवृत्तियः साध्याभावस्तवदवृत्तित्वमित्यर्थः । एवञ्च साध्यवनिववृत्तौत्यनुको संयोग द्रव्यवादित्यादावव्याप्तिः संयोगाभाववति द्रव्ये द्रव्यत्वस्य वृत्तः, तदुपादाने च संयोगवमित्रवृत्तिः संयोगाभावो गुणादिवृत्तिः संयोगाभाव एव अधिकरणभेदेनाभावभेदात तबदवृत्तित्वान्नाव्याप्तिः। न च तथापि साध्यवभिन्नावृत्तिलमित्येवास्तु किं माथाभाववदित्यनेनेति वाच्यम् । यथोकलक्षणे तस्थाप्रवेशेन वैयर्थाभावात्।।) तस्यापि लक्षणन्तरत्वात्। न च तथापि माध्यवनिववृत्तिर्यस्तवदवृत्तित्वमेवास्तु किं माध्याभावपदेनेति वाच्यं । तादृशद्रव्यत्वादिमदृत्तिवादसम्भवापत्तेः। साध्याभावेत्यच माध्यपदमप्यत एव द्रव्यत्वादेरपि द्रव्यत्वाभावाभावत्वात् भावरूपाभावस्य चाधिकरणनेदेन भेदाभावात् । ।
मनु तथापि घटाकाशसंयोग-घटत्वान्यतराभाववान् गगनत्वादित्यत्र घटानधिकरणदेशावच्छेदेन घटाकाशसंयोगाभावस्य गगने सत्त्वात् मद्धेतृतयाव्याप्तिः साध्यवभिने घटे वर्तमानस्य माध्याभावस्य घटाकाशसंयोगरूपस्य गंगनेऽपि सत्त्वात् तच च हेतोर्टत्तेः। न च माध्यवनित्रवृत्तित्वविशिष्टसाध्यभाववत्त्वं विवक्षितमिति वाच्यम् । साध्याभावपदवेयर्थ्यापत्तेः । माध्यवभिनवृत्तिवविशिष्टवदवृत्तित्वस्यैव सम्य
(१) खसमानाधिकरणव्याप्यतावच्छेदकधर्मान्तरघटितवस्यैव व्यर्थविशेपणघटितवरूपत्वात् साध्यमित्तिसाध्याभाषवदत्तित्वत्वस्य साध्यवविनायत्तित्वत्वाघटितत्वेन गोखलक्षणं अर्थविशेषणघटितमिति भावः ।
