________________
तत्वचिन्तामगै
तिवसामान्याभावस्य विवक्षितलात्, वृत्तिवचन हेतुतावच्छेदकसम्बन्धेन विवक्षणीयं, अस्ति च सत्तावान् द्रव्यखादित्यादौ सत्ताभावाधिकरणताश्रयवृत्तित्वस्य हेतुतावच्छेदकसमवायसम्बन्धावच्छिबाधेयतानिरूपितविशेषणताविशेषसम्बन्धेन सामान्याभावो द्रव्यवादी, समवायसम्बन्धावच्छिवाधेयतानिरूपितविशेषणताविशेषसम्बन्धावछिअप्रतियोगिताकसत्ताभावाधिकरणवाश्रयत्तित्वाभावस्य व्यधिकरणसम्बन्धावच्छिवाभावतया संयोगसम्बन्धावच्छित्रगुणाभावादेरिव केवसावयित्वात्। द्रव्यं सत्त्वादित्यादौ च ट्रव्यवाभावाधिकरणगुणादिवृत्तित्वस्यैव समवायसम्बन्धावच्छिन्नाधेयतानिरूपितविशेषणतासम्बन्धेन सत्तायां सत्त्वान्नातिव्याप्तिः। द्रव्यं विशिष्टमत्त्वादित्यादावव्याप्तिवारणप प्रतियोगिकान्तमाधेयताविशेषणं । वस्तुतस्तु एतल्लक्षणकर्टनये विशि
मत्वं विभिष्टनिरूपिताधारतासम्बन्धेनैव द्रव्यत्वव्याप्यं न तु ममवायसम्बन्धेन, तथाचं प्रतियोगिकान्तमाधेयताविशेषणमनुपादेयमेव, तदुपादाने हेतुतावच्छेदकभेदेन कार्य-कारणभावभेदापत्तेः। हेतुतावच्छेदकसम्बन्धेन सम्बन्धित्वे मतीत्यनेनापि विशेषणाइकिमान् गगनादित्यादौ नातिव्याप्तिः। ननु तथापि उभयत्वमुभयवेव पर्याप्तं म तु एकत्रेति सिद्धान्तादरे) घटत्ववान् घटख-तदभाववदुभयवादित्यादौ पर्याप्याख्यसम्बन्धेन हेतुत्वेऽतिव्याप्तिः घटत्वाभाववति हेतुतावच्छेदकपर्याप्याख्यसम्बन्धेन हेतोरवृत्तः घटो घट-पटोभय
(१) प्रत्येकमसतो धर्मस्य उभयत्रापि सत्ताया बयोगात् “उभयत्वमुभयचैव पर्याप्तं न तु एकावं" इति सिद्धान्तस्य न सर्वजनसम्मवत्वं पवडकं "इवि सिद्धान्तादरे” इति ।
