________________
तत्वचिन्तामणे
योग्यत्वात्। न च धूमत्वेन सकलधूमव्याप्यतावगमात् धूमविशेषे संस्कारात्. स्मरणाहोपनौतव्याप्याभेदग्रहः प्रत्यभिज्ञाने तत्ताविशिष्टस्येवेति वाच्यम्। एवं हि धूमवावेन वहिमत्वज्ञानात धूमवहिशेषे पर्वते
नव्यास्त प्रमायामकरणत्वादिति, तथाचोकव्याप्तौ तजनकव्यापारवत्वमुपाधिरिति भावः(१) । ननु पक्षे माधनस्य विवादग्रस्ततया माधनाव्यापकत्वनिश्चयस्थलमेवास्य दुर्लभमित्यत पाह, 'वहिरिन्द्रिति, तथाचाचैव माधनाव्यापकत्वनिश्चय इति भाव इति व्याचक्रुः ।
प्रात्यक्षिकपरामर्शप्रतिबन्धिमुखेन अनुमितित्वजाति खण्डयति, 'स्थादेतदिति, 'पचधर्मस्य' पक्षसम्बद्धस्य, 'व्याप्यताज्ञान' वशिव्यायवप्रकारेण पदीयधूमे ज्ञानं वहिव्याप्यो धूमः पर्वते इति ज्ञानमिति थावत्, 'नेन्द्रियेण' वो लौकिकमधिकर्षविरहदशायां कदाचिदपि नेद्रियेण, तबियतमामानाधिकरण्यस्येति नियततत्मामानाधिकरप्यस्येत्यर्थः, 'अयोग्यत्वादिति इन्द्रियेण ग्रहौतमशक्यत्वादित्यर्थः, यावविषयमन्त्रिकर्षस्य प्रत्यक्षहेतुत्वादिति गूढाभिसन्धिः । 'धूमत्वेनेति महानसीयधूमे वहिव्याप्तिप्रत्यक्षदमायां धमत्वमामान्यलक्षणप्रत्यासत्या धूमवरूपेण सर्वस्यैव धूमस्य व्याप्तित्वसामान्यलक्षणधीम-वकिव्याप्यत्वप्रकारकानुभवादित्यर्थः, 'धूमविशेष इति, संस्कारात् मर
(१) नियतव्यापाराभावेनेत्यादिग्रन्थ उपाध्यभावेन हेतुना साध्याभाव
साधनाभिप्रायक इति तात्पर्य ।
