________________
तत्त्वचिन्तामणौ
धावच्छिन्नसाध्याभाववृत्तिमाध्यौयप्रतियोगित्वस्य भाप्रसिद्धिः। इत्यचात्यन्ताभावत्वनिरूपितत्वेनापि माध्यसामान्यीयप्रतियोगिता विशेपणैया अन्यथा घटान्योन्याभाववान् घटत्ववादित्यादावव्याण्यापत्तेः तादात्मसम्बन्धस्थापि माथाभाववृत्तिसाध्यौयप्रतियोगितावादकत्वात् । यद्दा माध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नसाध्याभाववृत्तिमाटसामान्यौयप्रतियोगित्व-तदवच्छेदकत्वान्यतरावच्छेदकसम्बन्धेनैव माध्याभावाधिकरणत्वं विवक्षणौयं वृत्त्यन्तमन्यतरविशेषणं, एवञ्च घटान्योन्याभाववान् पटवादित्यादौ साध्याभावस्य घटत्वादेः माध्यप्रतियोगित्वविरहेऽपि न पतिः तादृशान्यतरस्य प्रतियोगितावकेदकत्वस्यैव तत्र मत्त्वात्। न च तथापि कपिसंयोग्येतदक्षत्वादित्याद्यव्याप्यवृत्तिसाध्यकसद्धेतावव्याप्तिरिति वाच्यम् । निरुक्तमाध्याभावत्वविभिष्टनिरूपिता या .. निरुक्तसम्बन्धसंसर्गकनिरवच्छिन्नाधिकरणवा तदाश्रयावृत्तित्वस्य ‘विवक्षितत्वात् । गुण-कर्मान्यबविशिष्टमत्त्वाभाववान् गुणवादित्यादौ सत्त्वात्मकसाध्याभावाधिकरणत्वस्य गुणादिवृत्तित्वेऽपि साध्याभावत्वविशिष्टनिरूपिताधिकरयत्वस्य गुणाद्यवृत्तित्वाचाव्याप्तिः। न चैवं कपिसंयोगाभाववान्
सावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नत्य-खाश्रयनिरूपितत्वोभयसम्बन्धेन तादृशप्रतियोगिताविशिठसाध्याभावाधिकरणत्वस्य विवक्षितत्वात् खपदं निशक्तप्रतियोगितापरं। न च नियतप्रतियोगितायो अत्यन्ताभावत्वनिरूपित. त्वनिको व्यर्थ इति वाच्यं । तदिवक्षाया अत्रैव तात्पर्य्यात् ।
(ए) तथाच नादाम्येन घटत्वखरूपसाध्याभावाधिकरणे घटत्वे हेतो. तिवादण्याप्तिरिति भावः।
