________________
१५०
तचिन्तामणे
मित्यव्यवहितपूर्ण, 'प्रसिद्वौ' असचेन, 'युगपदुपस्थित्यभावादिति एकस्मिन् क्षणेऽव्यवहितपूर्वव-कालिकविशेषणताभ्यामनुमिति-ता• भविषयताशालिविभिष्टपरामर्शयोहपस्थित्यभावादित्यर्थः, तथा पदा अव्यवहितपूर्खत्वसम्बन्धेन कार्थं तदा कालिकसम्बन्धेन कारणनावच्छेदकावच्छिवमित्यन्वयसहचारज्ञानस्य कारणताग्राहकस्याभावात् कारणताग्रहासम्भव इति भावः ।
केचित्तु 'व्याप्यत्वज्ञानमेवेति व्याप्तिप्रकारकशानमेवेत्यर्थः,(२) एवकारात् व्याप्यतावच्छेदकावच्छित्रविशेष्यतानिरूपितत्वस्थ व्याप्तिप्रकारताविशेषणस्य व्यवच्छेदः, 'साघवादिति व्याप्यतावच्छेदकावछिन्नविशेष्यतानिरूपितव्याप्तिप्रकारताशालिनिश्चयत्वमपेक्ष्य व्याप्तिप्रकारकनिश्चयत्वस्यावच्छेदकस्य सघुवादित्यर्थः, कल्पनालाघवमार, 'अावश्यकत्वाचेति व्याप्यतावच्छेदकावच्छिनविशेष्यतानिरूपितव्याप्तिप्रकारताशालिनिश्चयत्वावच्छिवय नियतपूर्ववर्तित्वेन व्याप्तिप्रकारकनिषयत्वावच्छित्रस्य नियतपूर्ववर्जिताया आवश्यकत्वाचेत्यर्थः, 'उपजीव्यत्वाञ्चेति पाठे व्याप्तिप्रकारकनिश्चयत्वावशिवस्य थाप्यतावच्छेदकावच्छिन-विशेष्यतानिरूपितव्याप्तिप्रकारताशालिनिअथवावच्छित्रव्यापकत्वाच्चेत्यर्थः, तथाच नियतपूर्ववर्तिवमुभयवादिसिमिति भावः, इत्याः । तदसत्। 'तस्येत्यादिदूषणमझतेः, अनुमितेः पूर्व व्याप्तिप्रकारकशानस्य उभयवादिसिद्धवादिति ध्येयं ।
(९) व्यानिशानस्य करणविधया कारणत्वं न तु परामर्शात्मकव्यापार। विधया इति केषाषिदमिप्रायः ।
