________________
उपाधिवादः।
१८५
शतमप्यन्धानां न पश्यतीति न्यायात् एकेनापि बहना प्रतिबन्धाच्च, व्याप्ति-पक्षधर्माते हि बलं तच्च तुल्यमेव, न
त्यर्थः । मन्विदमसम्भवि तदत्ताज्ञानं प्रति तदभावव्याप्यभूयोधर्मवताज्ञानत्वेनैव प्रतिबन्धकत्वादित्यत आह, 'व्याप्तौति, 'बलं' ज्ञानविषयतया प्रतिबन्धकतावच्छेदकं, 'तच्च' तादृशप्रतिबन्धकतावच्छेदकञ्च, 'तुल्यमेवेति तदभावव्याप्यभूयोधर्मवत्ताज्ञान व तदभावव्याप्यैकधर्मवत्ताज्ञानेऽप्यविशिष्टमेवेत्यर्थः, 'न तु भूयस्त्वमपि' न तु व्याप्यनिष्ठभूयस्वमपौत्यर्थः, 'बलमित्यनुषज्यते, प्रतिबन्धकतावच्छेदकमिति तदर्थः, अत्र हेतमाह, ‘एकस्मादपौति यत्र तत्तदभावयोरुभयोरेकधर्मिण्येकस्यैव व्याप्यधर्मस्य ज्ञान(१) तत्रैकव्याप्यधर्मवत्ताशानादपौत्यर्थः, 'अन्वमितेरिति सवकारः पाठ:(२) 'अनु' पश्चात्, 'अमितेः' विशिष्टमितिविरहात् इत्यर्थः, 'अनुमितेरित्युकारसम्बलितपाठेऽपि 'अनु' पश्चात्, 'मितेः' विशिष्टबुद्ध्यभावस्य प्रमितेरित्यर्थः। ननु मत्प्रतिपक्षे नानुमानदूषणार्थमुपाध्यद्भावनमपि तु बहुषु व्याप्तिपक्षधर्मतान्यतरभङ्गकल्पनमपेक्ष्य एकत्र तत्कम्त्यनैव लघीयमौति लाघवतर्कसहचतप्रमाणत् प्रतिपक्षहेतमत्तापरामर्श प्रामाएयग्रहार्थमेव तदुद्भावनं, अत एवास्माकं न्यायाः सम्यञ्चो बहवञ्चेति प्रमाणटीकापि, किञ्च यत्र वादि-प्रतिवादिभ्यां माध्यसाधक-तद(१) यत्र तत्तदभावयोगभयोरेव धर्मिण्येकैकस्यैव व्याप्यधर्मस्यैव ज्ञान
मिति ग। . (९) 'सवत्वः पाठः' इति श्रादर्श पुस्तकेषु वर्त्तते परत्वयं न समीचीनः ।
49
