________________
सत्त्वचिन्तामणौ
व्याघातात् “यच शङ्काविरहस्तव व्याप्तिग्रहे तकस्य व्यभिचारात्।
यत्तु योग्यानामुपाधीनां योग्यानुपलब्धाभावग्रहः अयोग्यानान्तु साध्याव्यापकत्व-साधनव्यापकत्वसाध
'तदाभामात्' तदभावात्, तथाच व्याप्तिप्रमावावच्छिन्नं प्रति व्याप्तिप्रमात्वेन हेतुत्वं ममानविशेष्यत्वं प्रत्यासत्तिः। व्याप्तिभ्रमत्वावच्छिन्न प्रति विशेष्यतासम्बन्धावच्छिन्नव्याप्तिप्रमाविरहत्वेन हेतुत्वं विशेषणताविशेष-विशेष्यताभ्यां मामानाधिकरण्यं प्रत्यासत्तिः। सर्वचान्ततोभगवड्याप्तिप्रमेव पूर्व सुलभेति भावः । 'विशेषदर्शनसत्यवासत्यत्वाभ्यां' सत्यविशेषणज्ञान-तदिरहाभ्यां, पुरुषत्वप्रमा-तदिरहाभ्यामिति यावत्, 'पुरुषज्ञानमिव' पुरुषत्वप्रमा भ्रम दव, तर्कस्य प्रकामात्रनिवर्तकत्वाद्यत्र स्वतः सिद्धः शङ्काविरहस्तत्र तर्क विनैव व्याप्तिग्रहः इति नानवस्थेति खयमुक्तं ।
प्राच्चस्तु तर्कस्य व्याप्तियाहकत्वमभ्युपेत्य प्रकारान्तरेणानवस्था परिहरन्ति तदेवाह, 'अपरे विति, 'यत्र तु व्याप्तिस्मरणमिति, व्याप्यनुभवं प्रत्येव तर्कस्य हेतुत्वादिति भावः । व्याप्तिस्मरणे तर्कापेक्षा नास्तीत्यत्र हेतुमाह, 'अस्ति चेति भवति चेत्यर्थः, 'चः' हेतौ, 'व्याप्तिस्मरणमिति, तर्क विनैवेति शेषः, 'व्याप्यनुभावकाभावादिति तर्काभावादित्यर्थः, यदा ननु जातमात्रस्य व्याप्तिज्ञानं स्मरणमेव न किन्तु अनुभवरूपमित्यत श्राह, 'तदानौमिति। ननु तथापि विनानुभवं स्मरणयोगात् जन्मान्तरोणे याप्यनुभवो हेतवाच्यस्तत्र
