Page Text
________________
तत्वार्थविवरणदार्थदीपिको । ल० ० टी० जीवेऽपि विवेकसमाधिशाया तदभावेन तस्य व्यवहारसत्यत्वाविरोधात् । यदा पुन साधू निमित्त क्षयोपशमस्य विवक्षितो, नात्मा, तदा जीवयोः सम्यादर्शनम् । यद्दा पुनरजीवी प्रतिमाख्यावुभौ निमितीतो, तदा तयोस्तत् सम्यग्दर्शनम् । यदा च बहवो जीवाः साधवस्तस्योत्पत्तौ निमित्तानि, तदा जीवानां सम्यादर्शनम् । यदा च वहीः प्रतिमा भगवतो दृष्ट्वा तत्त्वार्थश्रद्धानमाविर्भवति, तदा तासामेव, ततस्कर्तृकत्वात् , नात्मन इति । उभयसंयोगेन जीवस्येत्यादयो ये त्याज्या विकल्पा ૩mતે પ્રમાહિત્ની ક્રિતવદુત્વયોગ્ય પ્રશ્નતવાદવા દ્રષ્ટા, મયોપાસ્યાત્ર प्रकृताप्रकृतोभयनिरूपितत्वात्, नोजीवस्येत्यत्र नोजीशब्दोऽजीवपरः । ये च प्रकृतमविरहथ्य प्रवतन्ते ते पडपि भवन्त्येव । यथा जीवस्य स्वस्थ जीवस्य साघोः १। यस्य स्वस्य याम्या च साधुभ्यामुत्पन्नं तयोश्च २ । यस्य स्वस्य यैश्च साधुभिरुत्पादितं तेषाम् ३ । एते जीवाश्रिताः । तथा जीवस्य स्वस्थाजीवस्य च प्रतिमादेः ४ । जीवस्य स्वप्याजीवयोश्च प्रतिमयोः ५। जीवस्य स्वस्थाजीवानां च प्रतिमानाम् ६। एतेऽजीवाश्रिता इति । तृतीयद्वार परामृशन्नाह साधनमिति-साध्यते निवर्त्यते येन तत्साधनं । तत्र पृच्छा सम्यग्दर्शनं केन भवति, यासौ रुचिः सुविशुद्धसम्यक्त्वदलिकोपेता सा केन भवतीत्यर्थः । उत्तरं निसर्गादाधिगमाद्वा भवतीत्युक्तमिति । अयमाशयः-न तावेव निसन वस्तुपरतन्त्रा इति व्यवहारात् सोपचारबहुला वतीति व्यवहारनयकल्पितत्वमुक्तस्वस्त्रामिमावस्येति न पारमार्थिकत्यम्, किन्तु व्यवहार सत्यत्वमेवेति । अत एव " न च ज्ञानदर्शनचारित्राणि विरह यान्यो जीवोतीति काल्पनिकमपदिशति । कथम् ? यदा तावजीवे सम्यग्दर्शनं तदा ज्ञानचारित्रे आधारमा प्रतिपद्यते, ज्ञानचारित्रात्मनि जीवे सम्यग्दर्शनम् । यदा जीवे ज्ञानं तदा दर्शनचरणयोराधारता । यदा जीवे चारित्रं तदा ज्ञानदर्शनयोधिारता चारित्रमाधेय " इत्यपि तत्वार्थहट्टीकोक्तं सङ्गच्छते । अत्र समुदायेषु एकस्य समुदायिन आधारत्वमन्यस्य चाधेयत्वं परिकल्प्याधाराधेयभावेन व्यपदेशो भवतीत्येवं काल्पनिकमपदिशतीत्यस्वार्थः। तथाऽजीवेऽपि प्रतिमादौ निमित्ते वौद्ध सम्यग्दर्शनस्वामित्वं स्था। देवेत्याशयेन निषेधे हेतुमाह-जीवेऽपि विवेकसमाधिदशायामित्यादि। जीवेऽपीतिसभवायिकारणीभूत इति शेषः । तदभावन-स्वामित्वव्यवहारस्य पारमार्थिकत्वाभावनेत्यर्थः । तस्येति स्वामित्वव्यवहारस्येत्यर्थः । केवलसमवाधिकारणीभूतयोः केवलनिमित्तकारणीभूतयोश्च द्वयोः फेवलसमवायिकारणीभूतानां केवलनिमित्तकारणीभूतानाञ्च पहूनां सिद्धान्तकारविवक्षणादाह-द्वित्वबहुत्वयोश्च प्रकृतबहिर्भावादिति । तत्र हेतुमाह-उभयसंयोगस्येति । प्रकृताप्रकृतोभयनिलपित्तत्वादिति-समवायिकारणनिमित्त कारणोभयनिमित्तत्वादित्यर्थः । प्रकृतमविरहव्येति-उपादनिकारणं परित्यर्थः । स्व. स्येति--एतत्पदं सर्वत्र यस्मिन् समवायसम्बन्धेन सम्यग्दर्शनमुत्पन्नं तत्परमित्यर्थः। जीवस्य साधोरिति यं निमित्तहेतुं साधुमालन्योत्पनं तस्येत्यर्थः । एमग्रेऽपि । २२ . . . . .
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |