Page Text
________________
तत्वार्थविपरणगूढार्थदीपिका | स० ० टी० ग्दर्शनम्, तदप्यात्मद्रव्यमेव द्रव्यनयस्य, पर्यायनयस्य गुणमात्रम् । यदि सच्यापादकाः कर्मपुद्गलाः सम्यग्दर्शनमिति भण्यन्ते तदा क्षीणमोहस्य तन्न स्यादित्याशङ्कायामिष्टापत्तिं पुरस्कुर्वनाह सम्याष्टिीय इति । सम्यक् शोभना दृष्टियस्य स तथा, जीव एव, न पुद्गलः, तथा च क्षीणमोहः सम्यग्दृष्टिर्भण्यते, न सम्यग्दर्शनीति सिद्धसाध्यतैव, स किं रूपी ? ! नेत्याहअरूपी, अविद्यमानरूपमस्येत्यरूपी सर्वधना(मी)दिषु क्षेपः, नासौ रूपादिधर्मसमन्वितः, किन्त्वमूर्त आत्मेति, छमस्थफेवलिनीयद्यपि कर्मपटलापेरागः, तथाप्यात्मा न स्वभावमुपजहाति, आगन्तुकं हि फर्मरजो मलिनयत्यात्मानमभ्रादीव चन्द्रमसम् , सिद्धः सर्वथाप्यरूप एव सम्यग्दृष्टिः । स किं धो ग्रामो वेति शङ्कायामाह गोस्कन्धः, पञ्चास्तिकायसमुदितेः स्कन्धपदाभिधेयत्वात् , अस्य च तदे. कदेशत्वात् ,, एवं नोग्रामः चतुर्दशभूतमामैकदेशत्वात् । स्वामित्वं परीक्ष्यते तदा कस्य स्वामिनः, सम्यग्दर्शनमित्सुद्देशवाक्यं प्रवर्तते । तत्र स्वामित्वं समवायेन सम्बन्धान्तरेण वा, उच्यतेनिश्चयतः समवायेन, व्यवहारतः सम्बन्धान्तरेणापि, तदिदमभिप्रेत्याह-आत्मसंयोगेनेत्यादि । संयो
शब्दोऽत्र सम्बन्धसामान्याभिधायी, पाखनिमित्तानपेक्षयोत्पद्यमानं सम्यग्दर्शनमात्मनि समवायसम्बन्धस्योत्कटस्य विवक्षयाऽऽमस्वामिकं भण्यते । साधुप्रतिमादिवानिमित्तापेक्षया चोत्पद्यमानं तत् सम्बन्धस्योत्कटस्य विवक्षया परस्वामिकम् । उभयसम्बन्धसमप्राधान्यविवक्षया चोभयस्वामिकमिति । तत्र ५९संयोगे ५५ विकल्पा जीवस्येत्यादयः, यदा जन्तोः परमेकं मुनिमालव्य क्रियानुष्ठानयुक्त सा निम्नानादिप्रतीतिवदित्याह-तदप्यात्मद्रव्यमेव द्रव्यन यस्यति । पर्यायार्थिकमते च सम्यक्श्रद्धानसंवेगादिगुण एवं सम्यग्दर्शन, न जीवद्रव्यम् , तन्मते तत्वश्रद्धानादिगुणव्यतिरिक्तस्य जीवद्रव्यस्यानुपलब्धेर सत्त्वात् , थाराव्यतिरिक्तानुपलभ्यमानतैलस्येव । ननु यदि गुणव्यतिरिक्तं द्रव्यं नास्त्येव तर्हि जीवस्य ज्ञानं तैलस्य धारेत्यादिप्रतीतिर्नोपपद्यतेति चेत्, मैवम् , राहोश्शिर इति प्रतीताविवात्राप्य भेदाथिकैव पठीयुक्तदोपाभावादित्याशयेनाह पर्यायनयस्य गुणमानमिति । क्षीणमोहस्येति क्षीणः सर्वथा विलीनो मोहो यस्य तस्येत्यर्थः, क्षीणमोहमस्थकेवलिसिद्धजीवस्येति भावः । क्षीणमोहः सम्य दृष्टिमण्यत इति “ भण्णइ सम्मट्टिी" इति वचनाद् दर्शनत्रिके क्षीणे विशुद्धसम्यग्दृष्टिभण्यतेऽसावित्यर्थः । अस्य च तदेकदेशत्वादिति “अमानोना निषेधे" इति वचनानोरकन्ध इत्यत्र न सर्वनिषेधवाचको नोशन्दः, किन्तु "नोसदो अहब देसपडिसेहे" इति वचनाद् देशप्रतिषेधेऽपि तस्यागमे उक्तत्वेन (कन्धदेशविशेषार्थपरः, एका गुल्याः पञ्चाशुलिसमुदितिरूपहलकदेशत्ववद् जीवस्य पञ्चारितकायसमुदायरूपस्कन्धैकदेशत्वाज्जीवो नोस्कन्ध इति भावः । नोग्राम इति-अप्रैतद्धटकामशब्दवाच्यः चतुर्दशभूतग्रामसमुदायः, यथोक्तम्-" एगिदियसुहुमिया, सनियरपणिदिया य सबितिचऊ । पजत्तापजत्ता भेएणं चोइस गामा ॥१॥" इति । नोग्राम इत्यत्र हेतुमाह-चतुर्दशेत्यादि । द्रव्यद्वयस्यैव संयोग इति जीवनाजीवन च
येण सह गुणात्मकसम्यदर्शनस्य संयोगसम्बन्धाभावादाह संयोगशदोऽत्रेति।
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |