Page Text
________________
तत्त्वार्थ विवरण गूढार्थदीपिका । स० सू० टी० य ५५ लक्ष्यतावच्छेदकलक्षणयोः स एव लक्ष्यलक्षणयोरिति विमापनीयं नैगमनयनिष्णातः । अत्र यो नयाभ्यन्तरस्यसमयविचारः स प्रपञ्चितो " जीवो गुणपडिपन्नो " इत्याद्यावश्यकमन्यमुपन्यस्य महाभाष्यतकोपहिताभियुक्तिमिरनेकान्तव्यवस्थायामस्माभिरिति तत एवावधारणीयः । स्वामित्वादयो जीवेऽभ्यूया अनया दिशेति न दर्शितवान् भाष्यकार, वयं तु दर्शयामः । स्वामी प्रभुः, तद्भावः स्वामित्वम् । तत्र जीवः कस्य प्रभु, जीवस्य वा के प्रभव इति प्रश्ने उत्तर-जीव एको धर्मादीनामस्तिकाथाना स्वामी, यतः सर्वेषु मूछों याति, सर्वानुपलमते, कांश्चित्परिमुक्ते, गरीरतया चादते । जीवस्याप्यधिकृतस्य सर्वे जीवा अन्ये तन्मूच्छादिकारिणः स्वामिनो भवन्ति । साध्यते येन तत्साधनम् । केनामा साध्यते ? उच्यते-नान्यनासौ, सततं समय
परममित्यस्थ गन्वसमानाधिकरणद्रव्यत्यव्याप्यजातिमत्यमित्यस्य वा लक्षणत्वे परार्थानुमानस्थले उपमेयवाक्य उद्देश्यतावच्छेद कविधेययोरैक्यापच्या विरूपोपस्थितिरूपकारणामावात् ततशादवोधानुपपत्तिस्यादिति तन्निवारणं स्वरूपतः पृथिवीत्वे लक्ष्यतावच्छेदकत्वम् , उक्तलक्षणे जातरुल्लिख्यमानत्वेन आये लक्षणे पृथिवीत्वत्येन द्वितीये च तादृशजातित्वेन लक्षणत्वं स्वीकृत्य कृतं तथाऽस्मन्मतेऽपि प्रमाणे स्वरूपतो लक्ष्य प्रमाकरणे लक्षणलं प्रमाकरणत्वेनेत्येवं लक्ष्यलक्षणयोरभेदपरिहारप्रकार समान एवेति भावः ॥ " जीवो गुणपडिबनो" इति जीवो गुणपडियनो, यस दहियस सामइयं । सो चेव पञ्जवष्ट्रिय नयस्स जीवस एस गुणो ।। २६४३ ॥ इति सम्पूर्णगाथा । अस्या अवमर्थः द्रयार्थिकन यस्याऽभेदवादितयाऽनुगतद्रव्यमात्रस्यैवाभ्युपगन्तत्वेन तन्मते आत्मनि ज्ञानं पटे रूपमित्यादिप्रतीतिचित्रे निगिनतत्यप्रतीतिवद् भ्रान्तवाऽभ्युपगतेति परमार्थतो द्रव्यव्यतिरिक्तगुणा न सन्त्येवेति गुणानामौपचारिकत्वेन द्रव्यस्यैव प्राधान्येन गुणविशिष्ट आत्मा सामायिकम् , न तु समभावगुपलक्षणपर्यायात्मक तत् । पर्यायार्थिकनयस तु भदवादित्येनातीतस विनसत्येनानागतस्स चाऽनुत्पन्नत्वेनार्थक्रियाकारित्याऽभावेनासद्रूपतयाऽभ्युपगमात्, तन्मते न नित्यं द्रव्यं किञ्चित्परमार्थतोऽस्ति, किन्तु तत्तत्क्षणपतिपर्यायात्मकमेव पस्तु सत् अर्थक्रियाकारित्वात् , नन् तर्हि कथमात्मनो ज्ञानादिगुणो घटस्थ रूपादिगुण इत्यादि प्रतीतिरिति चेत् , उच्यते समाधिः, तैलस्य धारा राहोश्शिर इत्यादिप्रतीतिवत्सा भ्रान्तव, यतः तैलधारातिरिक्त किमपि न तैलम् , राह्नतिरिक्त न शिर इतिवसानातिरिक्त नामद्रव्यं किमप्यस्ति, पष्ठीविभक्तिस्वऽभेद एव, तथा च द्रव्यस्यौपचारिकत्वात्पर्यायस्य च प्राधान्यात्पर्यायार्थिकनयमते समभावगुणात्मकमेव सामायिकमिति भावः । याविषयकमूछवान् यः स तत्स्वामी यथा वनस्वामी पुमान् , सर्वद्रव्यविषयकभूच्छीवाश्चात्मा, तस्मात्तत्स्वामीत्याह यतः सवित्यादि । धर्माधर्माकाशकालात्मनामरूपित्वात्परिभोगाऽसम्मवादाह कांश्चित्परिभुयते इति कांश्चित् पुद्गलान् परिभुज इत्यर्थः । तथा च सर्वपां जीवः स्वामीति भावः । सततं समवस्थितत्वादिति-यो नित्य
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |