Page Text
________________
सवार्यविमूढार्षदीपिका । ६० ० टी० प्राप्तिलक्षणानीति यदुक्तम्-सा न स्वमनीषिकेत्याह-आगमतश्वेत्यादि, तसिः सप्तम्यर्थे । आगमत आगमे पूर्वाख्ये, प्रामृतज्ञो व्याकरणोत्पत्तिमूलशप्रामृतनिष्णातो गुरुः, द्रव्यामिति भव्यमाह-द्रव्यमिति भव्यमिति पर्यायशब्देन च व्याचष्टे इत्यर्थः । तावतापि प्राप्त्यर्थता कथमत आह-भव्यमिति प्राप्यमाहअतो न स्वमनीषिकेयमित्यर्थः । नन्विदमसङ्गतं भवतेरकर्मकस्य सत्ताभिधाथित्वेऽपि प्राप्त्यनभिधायित्वादत आह-भू प्राप्तावात्मनेपदीति, चुरादिगणपठितोऽयं प्राप्त्यर्थ., न तु भ्वादिगणपठितः सत्तार्थ इत्यर्थः । निगमयति तदेवमिति, भव्यशब्दस्य कर्भसाधनत्वपक्षे प्राप्यन्ते स्वधर्मर्यानि तानि भव्यान्युच्यन्ते । फर्तृसाधनत्वपक्षे तु प्राप्नुवन्ति तान्येव धर्मादीनीति व्याख्येयमिति भावः । उक्त जीवादीना न्यासमन्यत्रातिदिशन्नाह-एवं सर्वेषामित्यादि । एवं यथा जीवादीनां द्रव्यशब्दस्य, तथा सर्वेषां गुगक्रियादिशब्दानाम् , अनादीनां भव्यामव्यादीनाम् आदिमतांच मनुष्यादीनां पर्यायाणाम् , जीवादीनां भावानां, जीवादिभ्यो. ऽनन्यवृत्तीनाम्, तत्त्वाधिगमार्थ तत्वस्य भावस्य परिज्ञानाय, नतु नामस्थापनाद्रव्याणा, तेषामनुपयुक्तस्यात्,, न्यासो निक्षेपः कार्यः । भावनिक्षेपे कार्ये त्रयमप्यायातीति चेत्, आयातु प्रस्तुतार्थव्याकरणादप्रस्तु. तदभावपक्षे भूयन्ते प्राप्यन्ते स्वधर्मेंर्गत्यादिभिसम्बध्या यानि तानि भव्यानि, द्रव्याणीत्यर्थः, इत्याशर्थनाह-भव्यय कर्मसाधनत्वपक्ष इत्यादि। कर्तव्युत्पत्तिपो तु णिच्सन्निवानाभावे भव प्राप्नुवन्ति तान्यव स्वधर्मादीनि गत्यादिरूपाणीति भव्यानि, द्रव्याणीत्यर्थः, एततात्पर्येणाह-कर्तृसाधनत्वपक्षे त्विति "भव्यगेयवचनीये"त्यादि (३।४।६८) पाणिनीयसूत्रे निपातनात् भव्यशब्दसिद्धिः। भावस्य परिज्ञानायेति-नामादिचतुष्टयप्रकारेण पनि निक्षिप्ते सत्येव भाववस्तुनाऽत्राधिकार इति ज्ञातुं शक्यते, नान्यथेत्येवं भावस्य परिज्ञानायेत्यर्थः । अयम्भावः-विवक्षितस्याङ्गस्थानङ्गस्य वा श्रुतस्य वा स्कन्धादेर्वा, निक्षेपचतुष्टये प्रदर्शिने सति -प्रका प्रकरणे भावाङ्गेन भावानङ्गेन वा भावश्रुतेन वा भावस्कन्धादिना वाऽधिकारः, तस्यैव प्रस्तुतप्रकरणेऽधिकारत्मात् , न तु नामाङ्गादिस्थापनाङ्गादिद्र०याङ्गादिमिः, तेषामनधिकृतत्वादवेत्येवं प्रकरणवशेन भावस्य परिज्ञानाय निक्षेपो विधेयो, न तु नामस्थापनाद्रयाणां परिज्ञानाय, तत्र हेतुमाह-तेषामनुपयुक्तत्वादिति, प्रस्तुतप्रकरण इति शेषः । अत्र वाधाशङ्कतेभावनिक्षे५ इत्यादि । उत्तरयति-आयात्वित्यादिना । प्रस्तुतार्थव्याकरणदिनस्तुतार्थापाकरणाच्चेति कस्यचिदेकस्य जीवादेवर नचतुर्धा निक्षेपेऽनगते सति - भावनिक्षेपात्रोपयुक्तः, तत्साधिगमफलकत्वात् , नामादित्रयन् न, प्रस्तुतेऽनुपयुक्तत्वेन
हेयवादित्येवं प्रस्तुतस्य भावनिक्षेपस्य व्युत्पादनात् , तदन्यस्य नामादिनयस्य च परिहरणा-दित्यर्थः । अत एवं "इदमेव च नामादिभेदोपन्यासन व्याख्यायाः फलं यदुत यावन्तो -- विवक्षित।०६वाच्या पदार्था पटले तान् सर्वानपि यथा स्वरूपं वैविक्रयेनोपश्य येन केन
चिन्नासाधन्यतमेन प्रयोजनं स युक्तिपूर्वकमाधिक्रियते, शेपास्त्वपाक्रियन्ते, तथा चोक्त अप्रस्तु- तार्थाऽपाकरणात् प्रतार्थव्याकरणाच निक्षेपः फलवानिति" पिण्डनियुक्तिप्रोक्त सङ्ग छत इति ।
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |