Page Text
________________
तत्वार्थविवरणगूढार्थदीपिका । पं० स० टी०
१७: द्रव्याशा, सम्यगृहल्यादीनां च भावाशेत्युपदेशपदादौ स्थितम् । इदं हि योग्यत्वलक्षणं प्रस्थकन्यायेन - नयमेदतश्चित्रं द्रष्टव्यम् । अप्राधान्येऽपि काचिद् द्रव्य।०८: सिद्धान्ते प्रयुज्यते । यदाह-"अप्पाहन्नेवि. ३६, काय दियो उ दवसहो ति। अंगारमहंगो जह, दवायरिओ सयाऽगव्यो ॥ १ ॥ ति" । इत्थं च द्रव्यचारित्रमभव्यस्य यस्य वाऽनुपयुक्तस्येति यदुक्तं तदप्राधान्यापेक्षया, तदपि द्विविधं विपरीतफलप्रयोजकतयेष्टफलाऽप्रयोजकतया च, आधे मातृस्थानबहुलानाम्, द्वितीयमपि द्विविधं अधिकारसम्पत्तिविरहात् प्रणिधानाधुपयोगपूर्वकस्वरूपेष्टप्रयोजकतावच्छेदकरूपविरहाच, आद्यं प्रन्थिफसानानामभयानां दूरभव्यानां तीर्थकरादिपूजादर्शनेन लब्धश्रुतसामायिकलाभवुद्धीनां, तेषामुपयुक्त कियावत्वेऽप्यनधिकारित्वेनवेष्ट फलासिद्धः। द्वितीयमनुष्टानपराणां शून्यक्रियावताम् । तदुत प्रणिधानादीन्यविकृत्य, “ आशयगेदा एते सर्वेऽपि हि तत्वतोऽनुगन्तव्याः । भावोऽयभनेन विना, चेष्टा द्रव्यक्रिया तुच्छ। ॥ १॥” इति । तुच्छा इष्टफलाप्रयोजिका । एवमन्येऽपि विशेषा उखा । येऽपि येषां जीवादीना सामान्य शब्दास्तेप्वप्यस्य नामादिचतुष्टयस्यावतार इनि कथयन्नाह-पर्यायान्तरेणापाति-पायातिरं सामान्यराना, नामद्रव्यमित्यादि धर्मादीनामन्यतमदित्यन्तं व्याख्यातप्रायम् । द्रव्यद्रव्ये पक्षान्तरमाह फेचिदप्याहुरित्यादिना, अपिः-सम्भावनायाम् , केचिदाचार्या इति सम्भाव्य पदन्तिपद्य तो द्रव्यं भवति-ये सामूय द्रव्य कियत इत्यर्थः । यथा बहुभिः परमाणुमि. सम्भूय (कन्ध. स्त्रिप्रदेशिकादिरारभ्यते । अथवा यद्रव्यातमादेष स्कन्धात्रिप्रदेशिकादेवैकः परमाणुः पृथग्भूतो भवति स परमाणुरपि द्रव्यद्रव्यम् । द्विप्रदेशिकोऽपि च द्रव्यद्रव्यं भवति । तच्चैतद् द्रव्यद्रव्य पुद्गलद्रव्यमेव भवतीति प्रतिपत्तव्यम् । न हि जीवानिद्रव्यमन्यैः सयारभ्यते, न चान्य माद्भिद्यमानातन्निप्पद्यते, परमाणवस्तु समयान्यदारमन्ते ततश्च निप्पयन्त इति । यतः पञ्चमेऽध्यायेऽभिधाम्यते--" अणकः
कन्धाः" इत्यादि, स्कन्धात् स्कन्धा भेदादणको निप्पयन्त इति तत्रैव व्याख्यास्यते, अणुपदं भिधमानाउच्यते, स आदियेषां तेऽपुनर्बन्धकादयस्तेषामित्यर्थः। अपुनर्वन्धकस्य लक्षणम्-"पा ण तिवभावा, कुणइ न बहु मण्णाई भयं घोरं । उचियट्टिई च सेवई, सव्यत्य वि अपुबिधोति ॥ ३४ ॥" इत्येवं पञ्चाशके प्रोक्तम् । द्रव्याशति-भावाज्ञाया: कारणत्वाद् द्रव्याज्ञा ज्ञेया, उपदेशपदादी स्थितमिति “गंठिगसत्तापुणवंधगाइयाणं पिदव्यतो आणा ॥ २५३ ।। इति । "भावाणा पुण एसा, सन्मदिहिस होति नियमेण | ५समादिहेउमावा नियाणपसाहणी चेव ॥२५९ ॥” इति च तत्रोक्तमिति । अपुनर्वन्धकादीनां द्रव्याज्ञत्यत्र द्रव्यशब्दसङ्घहन्यवहारनयविशेषतो नानारूप योग्यत्वे वर्तत इत्यभिप्रेत्याह-इदं हि योग्यत्वलक्षणमित्यादि । “तिस्थकराइपूयं दणणेण वाऽवि कजेण । सुयसामाइयलंभो होजाऽभव्नस गंठिमि ॥ १ ॥ " इति पारमपक्तिमनुसृत्याह-तीर्थकरादिपूजादर्शनेन लधश्रुतसामाथिकलाभदानामिति ॥ ' आशयभेदा एते सर्वेऽपि' इत्यादिश्लोकोऽयं सृतीययोडशके, तदर्थस्तु तत एवायसेयः । पर्यायान्तरं सामान्यशब्द इतिविशेषशवाच्यार्थगतसाधारणधर्मावच्छिन्नवाचकशब्द इत्यर्थः। अणवः स्कन्धा इत्यादि,
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |