Page Text
________________
: १४६ : तत्वार्थविवरणेगूढार्यदीपिका । पं० सुं० टी० भावसंबरो गुप्त्यादिपरिणामापनो जीवः । द्रव्यनिर्जरा मोक्षाधिकारशून्या बीजादीनाम् , भावनिर्जरा कर्मपरिशाद सम्यग्ज्ञानाधुपदेशानुष्ठानपूर्वक. । द्रव्यमोक्षो निगडादिविप्रयोगः, भावमोक्षः समस्तकर्मक्षयलाञ्छन इति । तथा द्रव्यसम्यग्दर्शनं ये मिथ्यादर्शनपुद्गला भव्यस्य सम्यग्दर्शनतया शुद्धि प्रतिपस्यन्त, त एवं विशुद्धा आत्मपरिणामापन्ना भावसम्यग्दर्शनम् । तथा व्यज्ञानमनुपयुक्ततावस्था, भावज्ञानमुपयोगपरिणतिविशेषावस्था । द्रव्यचारित्रममयस्य भव्यस्य वानुपयुक्तस्य क्रियानुष्ठानम् , आगमपूर्वकं भावचारित्रमिति टीकाकृतः । अत्रावादीनां व्यभावनिक्षेपौ पुद्गलाश्रितावेव वदन् भावसमवाधिकारणतामेव द्रव्यपदाथमभिप्रेति स्म टीकाकारः, न हि भवति मृत्पिण्डो द्रव्यघट इतिव६५डा व्यघट इत्ययमपि प्रयोग इति । एवं च कर्मोदयस्य न्यास्रवत्वं तन्निष्पन्नात्मपरिणामस्य च यद् भावासवावमुपवण्यते तदात्मकर्मणोरेकद्र०यस्वभुपचर्योपचरितनयेनेति द्रव्यम् । हन्तैवं कर्मणामुदयो भावास्रवस्तजनक आत्मपरिणामश्च न्यासक इत्यपि वक्तव्यं स्यादिति चेत् , स्यादेव यद्यात्मविभावप्राधान्य नाश्रीयते, वस्तुतः पूर्वपूर्वस्वकीयभावस्येवोत्तरोत्तरस्योपादेयभावापेक्षया द्रव्यत्वम् । अत एव निश्चयनथे दानहरणादिकमपि स्वात्मनिप्ठमेव, न तु परनिष्ठमिति प्रपञ्चितमन्यत्र । न चैवमाशैलेश्यन्त्यक्षणं यधमानुच्छेदः । आपेक्षिकतदनुच्छेदस्य दोपानावहत्वात् , भावधर्मत्वावच्छिन्नप्रतियोगिकद्रव्यत्वस्य चापुनन्धकादिधर्म एव सत्त्वात् , अत एवापूनर्बन्धकादीनां द्रव्यत्वं किन्तु भावसमवायिकारणत्वमेव द्रव्यत्वमित्यत्र युक्तिमाह-न हि भवति मृत्पिण्ड इत्यादिना । तन्निध्पन्नात्मपरिणामस्थेति-क्रोदयनिष्पनामिथ्यादर्शनादिरूपात्मपरिणामस्येत्यर्थः । स्थादेव यद्यात्मविभावप्राधान्यं नाश्रीयते इति-कर्मविभावस्य प्राधान्य यद्याश्रीयते तदा स्यादेव, यतस्तस्योदितकर्मपुतलरूपत्वेन भावास्रवत्वात् तत्कारणत्वेनात्मपरिपामो द्रव्यासवः, यदि चात्मविभावप्राधान्यं विवक्ष्यते तदा तस्योदितकर्मपुद्गलस्य भावात्रवरूपत्वाभावेन तस्य द्रव्याखवरूपतया नाऽऽत्मपरिणामो द्रव्याखवा, कि भावात्रव इति भावः । यदा च कर्मविभावप्राधान्यं विवक्ष्यते तदाप्यात्मपरिणामस्य न व्याखवत्व, यतस्तस्य तं प्रति निमित्तविधयैव कारणत्वं नोपादानविधया, उपादानविधया कारणत्व तु पूर्वपूर्वपरिणामस्योत्तरोत्तरस्त्रोपादेयपरिणाम प्रत्येवेति तस्यैव तदपेक्षया द्रव्यममित्याशयेनाह-वस्तुत इत्यादि । वस्त्रनित्तिपूर्वकपरस्वत्वोत्पादनानुकूलव्यापारी दान, व्यापारश्च दातुति तल्लक्षणदानमपि तनिधमेव, स्वायसमर्पितद्रव्यवस्वत्योत्पादनानुकूलच्यापारी हरणं, तादृशव्यापारश्च हरेवेति तल्लक्षणहरणं तनिठमेवेत्याशयेनाऽऽह-दानहरणादिकमपि स्वात्मनिष्ठमेव न तु परनिष्ठमिति । यदि च स्वस्वत्वध्वंसविशिष्टपरस्त्रत्वानुकूलच्छव स्व. स्वत्वध्वंसानुकूला परस्वत्वप्रकारिकेछैव वा दानं तदपि तस्या दातृधर्मत्वात्तभिष्टव, एवं परस्वमनिवृत्तिविशिष्टस्वा यसमर्पितद्र०यस्वस्वत्योत्पादनेच्छा हरणं तदापि हतूनिष्ठवेत्याशयः । अपुनबन्धादीनामिति-न पुनरपि बन्धो मोहनीयकोत्कृष्टास्थितिवन्धनं यस्य सोऽपुन• बन्धकः, यो जीवो मोहनीयस्योत्कृष्टां सागरोपमकोटाकोटिसप्ततिलक्षणां स्थिति यथाप्रवृत्तकरणेन क्षपयन् ग्रान्थप्रदेशमागतः पुनर्न ता भन्स्यति भेत्स्यति च ग्रन्थि सोपुन र
| SR No. | 010492 |
| Book Title | Tattvarthadhigama Sutra |
| Original Sutra Author | Umaswati, Umaswami |
| Author | Vijaydarshansuri, Yashovijay |
| Publisher | Motiji Kapurchand Tarachand |
| Publication Year | 1955 |
| Total Pages | 472 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Tattvartha Sutra, Tattvartha Sutra, & Tattvarth |
| File Size | 35 MB |