________________
बौद्धमतम् ।
लार्थानां तत्तन्मतानुमानोपपत्तिभिर्निराकरिष्यमाणत्वाद्, नीलाकारपरमाणुस्वरूपस्यैव तात्विकत्वात् ।
६
ननु यदि बाह्यार्थी न सन्ति, किंविपयस्तर्ह्ययं घटपटशकटादिबाह्यस्थूलप्रतिभास इति चेद् ?
निरालम्बन एवायमनादिवितथवासनाप्रवर्तितो व्यवहाराभासो निर्विषयत्वादाकाश केशवःस्वमज्ञानवद्वेति यदुक्तं -
'नान्योऽनुभाव्यो बुद्ध्याऽस्ति तस्या नानुभवोऽपरः । ग्राह्यग्राहक वैधुर्यात्स्वयं सैव प्रकाशते' ॥ इति । 'बाह्यो न विद्यते ह्यर्थो यथा
बालैर्विकल्प्यते । प्रवर्तते ॥ इति ।
चित्तमर्थाभासे
प्रत्यक्षमिति ।
वासनोल्लुठितं
तदुक्तं - 'निर्विकल्पकमभ्रान्तं च
अनुमानलक्षणमाह — तु पुनः त्रिरूपात्पक्षधर्मत्वसपक्षसच्वविषक्षव्यावृत्तिरूपाहिङ्गतो धूमादेरुपलक्षणावलिङ्गिनो वैश्वानरादेर्ज्ञानं तदनुमानसंज्ञितमनुमानप्रमाणमित्यर्थः । सूत्रे लक्षणं नान्वेषणीयमिति चरमपदस्य नवाक्षरत्वेऽपि न दोष इति ।
रुपत्रयमेवाह
रूपाणि पक्षधर्मत्वं सपक्षे विद्यमानता । विपक्षे नास्तिता हेतोरेवं त्रीणि विभाव्यन्ताम् ॥ ११॥ हेतोरनुमानस्य त्रीणि रूपाणि विभाव्यन्तामिति संबन्धः, तत्र पक्षधर्मत्वमिति साध्यधर्मविशिष्ट धर्मी पक्षः, यथा पर्वतोऽयं - वह्निमान् धूमवच्चादत्र पर्वतः पक्षः, तत्र धर्मो धूमवत्वं वह्निमत्त्वेन व्याप्तं धूमोऽग्निं न व्यभिचरतीत्यर्थः सपचे सवं यो यो धूमवान् स स वह्निमान् यथा महानसप्रदेश:, अत्र धूमवच्चेन हेतुना सपक्षे महानसे सच्चं वह्निमत्वमस्तीत्यर्थः, विपक्षे नास्तितेति यत्र वह्निर्नास्ति तत्र धूमोऽपि नास्ति यथा जलाशये, जलाशये हि वह्निमचं व्यावर्त - मानं व्याप्यं धूमवत्त्वमादाय व्यावर्तते, एवं प्रकारेण हेतोत्रीणि रूपाणि ज्ञायन्तामित्यर्थः ॥ ११ ॥
२ ष० ८०
