________________
४३
ईश्वर क्या है? और सर्वज्ञ हो जाय । यदि यह वात समझमें आती हो तो निश्चय जानना चाहिये कि एक ईस्वर सर्वतो मुक्त-सर्वज्ञ है, ऐसा नहीं अपितु प्रत्येक मुक्त जीव सर्वज्ञत्वका अधिकारी है यही सिद्धान्त युक्तियुक्त है।
मुक्तिपद-प्राप्त जीव सर्वज्ञ है। सर्वज्ञ ही ईश्वर है । जैनाचार्योका यही मत है। .. मीमांसक इस सर्वज्ञत्ववादका इन्कार करते है । वे कहते हैं कि सर्वज्ञता असंभव वस्तु है
सर्वज्ञो दृश्यते तावन्नदानीमस्मदादिमिः। दृष्टो न चैकदेशोऽस्ति लिङ्ग वा योऽनुमापयेत् । न चागमविधिः कश्चिन्नित्यः सर्वज्ञवोधकः । न च मन्त्रार्थवादानां तात्पर्यमवकल्पते ॥ न चान्यार्थप्रधानस्तैस्तदस्तित्वं विधीयते । न चानुवादितुं शक्यः पूर्वमन्येरवोधितः॥ अनादेरागमस्याओं न च सर्वज्ञ आदिमान् । कृत्रिमेण त्वसत्येन सः कथं प्रतिपाद्यते १ ॥ अथ तद्वचनेनैव सर्वोऽन्यः प्रतीयते । प्रकल्पयेत् कथं सिद्धिरन्योन्याश्रययोस्तयोः ॥ सर्वोक्ततया चाक्यं सत्यं तेन तदस्तिता। कथं तदुमयं सिद्धयेत् सिद्धमूलान्तराते । असर्वक्षप्रणीतात्तु वचनान्मूलवर्जितात् । सर्वनमवगच्छन्तः स्त्रवाक्यात् किन्न जानते ।। सर्वक्षसशं कश्चिद्यदि पश्येम संप्रति । उपमानेन सर्वझं 'जानीयाम ततो वयम् ॥