Antya Karm Dipak

SR No.: 010150
Original Sutra Author: N/A
Author: Nityanandparvati
Publisher: Chaukhamba Sanskruti Pustakalaya
Publication Year: 1952
Total Pages: 169
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Ritual_text, Ritual, Religion, & Vidhi
File Size: 11 MB

Page 35

देहत्यागानन्तरकृत्यम् ।
इति छन्दोगपरिशिष्टवचनेन अनग्नः सोऽपि अमात्रकमेव अग्निदान कार्यम् । अत एव तृतीयकाण्डे पारस्करगृह्ये "तूष्णी प्रामाग्निनेतरम्" इति तूष्णीमेव अग्निदानं विहितम् इत्याहुः । वाराहमन्त्रस्तु सर्वत्र प्रयोज्य एव । तस्य सर्वसाधारणत्वा दिति सर्वसम्मतम् । .. ___ कातीयश्रौतसूत्रे तु ( अ०२५।७।३८) "अग्निभिरादीपयन्सि" इत्यग्निदानानन्तरम् 'आहुतिं जुहोति पुत्रो भ्राता वाऽऽन्यो ब्राह्मणः ( अस्मात्त्वमधिजातोऽसि त्वदयं जायतां पुनः। असौ स्वर्गाय लोकाय स्वाहेति )" घृताहुतिः अस्मात्त्वमित्यनेन विहिता। सकलपाठः पत्न्यामप्यनूहप्राप्त्यर्थ इति च तत्र भाष्यकारेणोक्तम् । तेन च स्त्रियामपि एतन्मन्त्रपाठो लभ्यते । परं तु घृताहुतावेव पत्नीविषये एतन्मन्त्रपाठो न तु अग्निदाने । “अग्निप्रदानमन्त्रोऽस्यां न प्रयोज्य इति स्थितिः।"
इति छन्दोगपरिशिष्टे निषेधात् । अनेदं बोध्यम् । पारस्करगृह्ये (कां० ३।१०) “यद्युपेतो भूमिजोषणादि समानमाहिताग्नेरोदकान्तस्य गमनात्” १०॥ इति सूत्रेण उपनीतस्य भूसंस्काराद्यदकदानान्तक्रियाया आहिताग्निसमानत्वविधानात् आहिताग्निशब्देन च आवसथ्याग्निमत एवात्र भाष्ये व्याख्यातत्वात् आवसथ्याग्निमतश्च श्मशानक्रियायाश्छदोगपरिशिष्टे एव कात्यायनेनाभिधानात् आवसथ्याग्निमतः कातीयस्य अग्निाने एव श्रौताग्निरहितस्य एतन्म विनियोग उचितो न तु घृताहुतौ। यद्यप्येवम् आवसथ्याग्निरहितस्याग्निदाने नैतस्य विनियोगः प्राप्नोति तथापि (पा०सू०का०३।१२ ) "तूहगी प्रामाग्निनेतरम्” इति सूत्रे इतरशब्देन छन्दोगपरिशिष्टे "एवमेवागृहीताग्नेः प्रेतस्य विधिरिष्यते । स्त्रीणामिवाग्निदानं स्यादथातोऽनुक्तमुच्यते' इत्यत्र अगृहीताग्निशब्देन च आधानाधिकाररहितस्य ग्रहणात् अकृतविवाहस्यैवाग्निदाने नायं प्रयोज्यः, कृतविवाहस्य तु तदधिकारित्वात्प्रयोज्य एव, शिष्टाचारात् । केचित् दाक्षिणात्यास्तु घृताहुतिमेव गारुडे विहितामनेन कुर्वन्ति, समाचारात् । तेषामग्निदानस्य सवैदिकमन्त्रत्वं गृह्यसिद्धं परिशिष्टसिद्धं च न सिध्यतीत्यलम् ।
(१) पञ्चकमृतस्य तु दर्भमयीः पञ्च प्रतिमाः कृवोसूत्रेण वेष्टयित्वा जलयुतयवपिष्टेनानुलिप्य देशकालौ स्मृत्वा अमुकगोत्रस्यामुकस्य पञ्चश्मरणजनितवंशानिष्टपरिहारार्थ पञ्चकविधि करिष्ये इति सङ्कल्प्य ॐ प्रेतवाहाय नमः १, प्रेतसखाय नमः २, प्रेतपाय नमः ३, प्रेतभमिपाय नमः ४, प्रेतहने नमः ५ इति नामभिर्गन्धाचैस्ताः प्रतिमाः प्रेतवाहाद्यावाहनपूर्वक सम्पूज्य दाहसमये प्रेतस्योपरि प्रथमां (१) ब्राह्म-कुम्भमीनस्थिते चन्द्रे मरणं यस्य जायते।
न तस्योर्ध्वगतिदृष्टा सन्ततौ न शुभं व्रजेत् ॥ न तस्य दाहः कर्तव्यो विनाशात्स्वेषु जन्तुषु । अथवा तद्दिने कार्यो दाहस्तु विधिपूर्वकः ॥ धनिष्ठापञ्चके जीवो मृतो यदि कथञ्चन । । । .