________________
शौचकालनिर्णयः ।
१३६
यावत्कर्मानधिकारः, कन्योत्पत्तौ तु चत्वारिंशद्दिनानि ' इति कमलाकर भट्टा: । वस्तुतस्तु यत्र केनैव पदेन स्वार्थ एकं प्रत्युद्दिश्यते अन्यं प्रतिचोपादीयते तत्र वैरूप्यम् । यथा “ वाजपेयेन स्वाराज्यकामो यजेत" इत्यत्र स्वाराज्यार्थं यागमनूद्य वाजपेयरूपगुणविधिपते । नचेह तथा । दशाहो - त्तर दिनेष्वनधिकारमात्रबोधनात् । " द्वादशाहीनस्य" इत्यादौ प्रकृतित: प्राप्तानां तिसृणामुपसदाम् अतिदेशतोऽधिकोपसद्विधिवत् ।
1
किच अस्पृश्यत्वकर्मानधिकाराभ्यामाशौचं द्वेधा । तत्राद्ये ( अस्पृश्यत्वे ) यथा जननदिनं पूर्वावधिरुत्तरावधिर्दशमदिनं, तथैव द्वितीये ( कर्माधिकारे) जननदिनदशमदिनयोः पूर्वोत्तरावधित्वप्राप्तौ पैठीनसिवाक्येन पुत्रजननादौ उत्तरावधिदशमदिनबाधेन विंशतितम दिनं विधीयते । अन्यथा पूर्वोत्तरावधि विशिष्टापूर्वकर्मानधिकारविधाने महागौरवापत्तेः । यथाऽवभृथस्य दीक्षोन्मोचनार्थत्वाद् " दीक्षितो न जुहोति" इत्यग्निहोत्रानधिकारेऽवभृथावधिके प्राप्ते " एतया पुनरावेयसंमितयेष्ट्वाऽग्निहोत्रं जुहोति" इत्यनेनाग्निहोत्रानधिकारे प्राप्त पूर्वावधिबाघेनोदवसानीयारूपावध्यनन्तरं विधीयते, एवमिहापि ।
I
उक्तं च रघुनाथभट्टैरपि " दशरात्रादिना सूत्याशौचस्य स्पर्शप्रतिबन्धकत्वशक्तिनाशेऽपि कर्माधिकार प्रतिबन्धशक्तिर्विंशतिरात्रादौ विद्यते" इति । तस्माद् जननप्रभृत्येवायं कर्मानधिकारः ।
इदं च वाक्यं त्रिवर्णे एव प्रवर्तते, न शूद्रे । तत्र मासं कर्मानधिकार सिद्धेरिति । एतेन यदुक्तं "शूद्रयाः सपिण्डानामाशौचे विद्यमानेऽपि” इति, तत्प्रत्युक्तम् । स्पष्टं चेदं शुद्धियमयूखे कृष्णभट्टीयायां सिन्धुव्याख्यायां चेत्यलम् |
यं च विंशतिरात्रपर्यन्तं मासपर्यन्तं वा कर्मानधिकारः श्रौतदर्शादिकर्मभिन्नपरः । “प्रजातायाश्च दशरात्रादूर्ध्वं स्नानात्” इति कात्यायनोक्तेः । “अत्रेदं बोध्यम् । सम्पातो नामाशौचिनामेकाशौचत्वज्ञाने पराशौचित्वज्ञानम् । तेन पूर्वाशौचमध्ये उत्पन्नमपि पराशौचं पूर्वाशौचान्ते ज्ञातं चेत्पूर्वेण न निवर्तते । सम्पाताभावात् ।
