________________
जैन दर्शन के मौलिक तत्त्व
भूतभाविभावस्य कारणसमुपयोगो वा द्रव्यम् ॥ वि० १२६ यथा -- अनुभूतोपाध्यायपर्यायोऽनुमविष्यमाणोपाध्यायपर्यायो वा द्रव्योपाध्यायः' । यथा वा अनुपयोगाऽवस्था क्रिया द्रव्यक्रिया । कचिदप्राधान्येऽपि, यथा-- अंगारमर्दको द्रव्याचार्यः, श्राचार्यगुणरहितत्वात् । श्रयं च श्रागमे द्विधा उक्तः - श्रागमतः ३, नो आगमतश्च । तत्र श्रागमतः- जीवादिपदार्थशोऽपि तत्राऽनुपयुक्तः । नो श्रागमतस्त्रिधा -- शातृशरीरः, भाविशरीरः, तद्व्यतिरिक्तश्च ।
विवक्षितक्रियापरिणतो भावः । वि० ५।२७
अयमपि श्रागमनश्रागमभेदात् द्विधा-तत्र उपाध्यायार्थशस्तदनुभावपरिणतश्च श्रागमतो भावोपाध्यायः । उपाध्यायार्थशः अध्यापनक्रियाप्रवृत्तश्च नो आगमतो भावोपाध्यायः । एषु नामादित्रयं द्रव्यार्थिकस्य विषय भावश्च पर्यायार्थिकस्य ।
निक्षिप्तानां निर्देशादिभिरनुयोगः || वि० ५२८
855]
अनुयोगः - व्याख्या |
१-भूते भाविनि वा घृतघटे घृतघट व्यपदेशवदत्रापि उपाध्यायव्यपदेशः ।
२-- अनुयोगद्वारनाम्नि सूत्रे ।
३- आगमो शानम्, तदाश्रित्य - श्रागमतः ।
४ - श्रर्थाद् श्रागमाभावमाश्रित्य । नो शब्द श्रागमस्य सर्वथाऽभावे देशाभावे च । तत्र शातृभाविशरीरे सर्वथाऽभावः । अनुपयुक्तश्च यां क्रिया कुरुते, तस्यामागमस्याभाबाद देशाभावः । क्रियालक्षणे देश एव निषेधः । 1--यत्र शातुशरीरभाविशरीरयोः पूर्वोक्तं लक्षणं न घटते, तत् वाभ्यां व्यतिरिकम् ।
६- निचेपेषु ।
७- जिनविषये तावन्निचेपचतुष्टयम्-तत्र जीवस्थाजीवस्य वा जिन दृसि नाम क्रियते, व 'नाम-जिनः' । लेप्यादिमयी मिनस्य प्रतिमा 'स्थापनाजिन' । निबद्ध-जिन ( तीर्थङ्कर ) नामगोत्रो यावदमासातिकेवलशानो 'द्रव्य - जिन' । प्रादुर्भूतच्चायिकज्ञानदर्शनचतुस्त्रिचदतिशयशाली स्थापितवीर्यचतुष्टयो] 'भाव-जिनः ।
