________________
ys] जैन दर्शन के मौलिक तत्व
तोपपस्यन्वयानुपपत्तियां तलायोगः ॥ वि० ३२२० । - थोपपति-अन्वयः अन्यथानुपपत्तिः-व्यतिरेकः, यथा-अभिमानयं पर्वतः, तथैव भूमोपपत्ते, अन्यथा धूमानुपपत्तेः । तात्पर्यत्वाद् एकीकस्यैव प्रयोगः। (क) मावेन विधिहेतवः (अविल्योपलब्धेः साधनानि) स्वभावादयः,
यथा शास्त्रे निर्दिष्टाः। भावेन विधिहती अविरूद्धस्य व्यापकस्योपलन्धिः साधनं नहि मवति । अस्त्यत्र वृक्षत्वम्, निम्बादिव, अस्त्यत्र निम्बस्वम् वृक्षादिति न निर्णायकता, वृक्षत्वेन निम्बवदासस्यापि
ग्रहणात्। (ख) प्रभावेन विधिहेतवः (विरुधानुपलब्धेः साधनानि)
(१) विरोधिस्वभावानुपलब्धिकदाहता। (२) विरोधिकारणानुपलन्धिः-विद्यते ऽत्र समाजे ज्ञानम्, शिक्षाभाषात्।
अत्र विषयमशानम्, वविरुद्धं ज्ञानम्, तस्य कारणं शिक्षा, तस्या
अमावात् । (३) विरोधिकार्यानुपलब्धि :-अस्वास्थ्यमस्मिन् मनुष्ये समस्ति, मांसल
ताऽनालोकनात् । अब विधेयमस्वास्थ्यम्, तद्विर स्वास्थ्यम्, सस्य
कार्य मांसलता, तस्याऽनुपलब्धिः। (४) विरोधिव्याप्यानुपलब्धि :-अस्त्यत्र बाया, प्रौण्यानुपलब्धः ।
अत्र विधेया खाया, तद्विस्वस्तापः, तद्व्याप्यस्योण्यस्यानुपलब्धिः। २-प्रतिषेधहेतव :() भावेन प्रतिषेधहेतवः (विन्डोपायः साधनानि)(१) पिरोधिस्वभावोपसन्धिः, यथा-नास्त्येव सर्ववैकान्तः, अनेकान्त
स्योपसम्मात् । (२) विरोधिव्याप्योपलब्धिा, पायानास्पस्य पुसस्तो निश्चया, वत्र ' सन्दहार (३) पिरोधिकार्योपलब्धिा, यथा-- विद्यतेऽस्य कोषापयान्तिा,
अवनविकारा।
