Page Text
________________
दशवैकालिके प्रथमाध्ययनम् ।
६५
I
न्नाह ॥ धारे तं तु दवं, दव विहंगमं वियाणा हि ॥ जावे विहंगमो पुण, गुणसन्ना सिडि विहो ॥१२२॥ व्याख्या ॥ धारयत्यात्मनि लीनं धत्ते तत्तु द्रव्यमित्यनेन पूर्वोपात्तं कर्म निर्दिशति । येन हेतुभूतेन विहंगमेषूत्पत्स्यत इति । तुशब्द एवकारार्थः । अ स्थानप्रयुक्तश्चैवं तु द्रष्टव्यः । धारयत्येव । अनेन च धारयत्येव यदा तदा द्रव्यविहंगमो जवति । नोपभुङ्ग इत्येतदावेदितं जवति । द्रव्यमिति चात्र कर्मपुङ्गलद्रव्यं गृह्यते । न पुनराकाशादि तस्यामूर्तत्वेन धारणायोगात् । संसारिजीवस्य च कथं चिन्मूर्तत्वेऽपि प्रकृतानुपयोगित्वात् । तथा हि यदसौ जवान्तरं नेतुमलं यच्च विहंगमहेतुतां प्रतिपद्यते । तदत्र प्रकृतं नचैवमन्यः संसारी जीव इति । तं द्रव्य विहंगम मित्यत्र यत्तदोर्नित्या जिसंबन्धादन्यतरोपादानेनान्यतरपरिग्रहादयं वाक्यार्थ उपजायते । धारयत्येव तद्द्रव्यं यस्तं द्रव्य विहंगममिति । द्रव्यं च तद्विहंगमञ्च स इति द्रव्यविहंगमः । द्रव्यं जीवद्रव्यमेव । विहंगमपर्यायेणावर्तना विहंगमस्तु कारणे कार्योपचारादिति तं विजानीहि । श्रनेकैः प्रकारैरागमतो ज्ञातानुपयुक्त इत्येवमादि निर्जानीहि । नाव विहंगम इत्यत्रायं जावशब्दो बह्वर्थः । कचिद्द्रव्यवाचकस्तद्यथा ॥ नास मुवि जावस्स सद्दो हवइ केवलो ॥ जावस्य द्रव्यस्य वस्तुन इति गम्यते । कचिबुक्कादिष्वपि वर्तते । "जं जं जे जे नावे परिणम" इत्यादि । यान् शुक्लादीन् जावान् इति गम्यते । क्वचिदौदयिका दिष्वपि वर्तते । यथा “उदश्वसमिए” इत्याद्युक्त्वा बविहो जावलोगो छ । औौद विकादय एव जावा लोक्य-मानत्वाङ्गावलोक इति । तदेवमनेकार्थवृत्तिः सन्नौद यिका दिष्वेव वर्तमान इह गृहीत इति । नवनं जावः । जवन्त्यस्मिन्निति वा जावः । तस्मिन् जावे कर्मविपाकलक्षणे । किम् | विहंगमो वक्ष्यमाणशब्दार्थः । पुनः शब्दो विशेषणे । न पूर्वस्मादत्यन्तमयमन्य एव जीवः । किंतु स एव जीवस्त एव पुलास्तथाभूता इति विशेषयति । गुणश्च संज्ञा च गुणसंज्ञे । गुणोऽन्वर्थः । संज्ञा पारिभाषिकी । ताभ्यां सिद्धिः गुणसंज्ञा सिद्धिः । सिद्धिशब्दः संवन्धवाचकः । तथा च लोकेऽपि " सिद्धिर्भवतु ” इत्युक्ते इष्टार्थ संबन्ध एव प्रतीयत इति । तया गुणसंज्ञा सिद्ध्या हेतुभूतया । किम् । द्विविधो द्विप्रकारः । गुण सिद्ध्यान्वर्यसंबन्धे तथा संज्ञा सिया च यदृच्छा निधानयोगेन च । आह । यद्येवं द्विविध इति न वक्तव्यम् । गुणसंज्ञा सिद्धयेत्यनेनैव द्वैविध्यस्य च गतत्वात् । न । अनेनैव प्रकारेणेह द्वैविध्यमाग - मनोयागमा दिनेनेति ज्ञापनार्थमिति गाथार्थः । तत्र यथोद्देशं निर्देश इत्यादिन्यायमाश्रित्य गुण सिख्या यो नाव विहंगमस्तमनिधित्सुराह ॥ विहमांगासं नन्न, गुणसिद्धी तप्प हि लोगो ॥ तेण जं विहंगमो सो, जावो वा गई दुविहा ॥ १२३ ॥ व्याख्या ॥ विजहाति विमुञ्चति जीवपुलानिति विदं ते हि स्थितिक्षयात्स्वयमेव तेज्य श्राकाशप्रदेशेभ्यश्चयवन्ते । तां यवमानान्विमुञ्चतीति । शरीरमपि च मलगएकोलका दि
S
| SR No. | 010035 |
| Book Title | Agam 42 Mool 03 Dashvaikalik Sutra |
| Original Sutra Author | Samaysundar, Haribhadrasuri |
| Author | |
| Publisher | Shravak Bhimsinh Manek |
| Publication Year | 1900 |
| Total Pages | 771 |
| Language | Prakrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_dashvaikalik |
| File Size | 60 MB |